Ερωφίλη, Γ. Χορτάτσης

                                       Ερωφίλη , Γ. Χορτάτσης

ΕΡΩ. Τόσες δεν είναι οι ομορφιές, τόσα δεν είν' τα κάλλη, μα τούτο εκ την αγάπη σου γεννάται* τη μεγάλη. Μα γή όμορφή 'μαι γή άσκημη, Πανάρετε ψυχή μου, για σέναν εγεννήθηκε στον κόσμο το κορμί μου. ΠΑΝ. Νερό δεν έσβησε φωτιά ποτέ, βασίλισσά μου, καθώς τα λόγια τα γροικώ* σβήνουσι την πρικιά* μου. Μ' όλον ετούτο, αφέντρα μου, μα την αγάπη εκείνη, που μας ανάθρεψε μικρά, και πλια παρ' άλλη εγίνη πιστή και δυνατότατη σ' εμένα κι εις εσένα, και τα κορμιά μας σ'άμετρο* πόθο κρατεί δεμένα, περίσσα* σε παρακαλώ ποτέ να μην αφήσεις να σε νικήσει ο βασιλιός, να μ' απολησμονήσεις. ΕΡΩ. Oϊμένα*, νά 'βρω δε μπορώ ποιαν αφορμή ποτέ μου σου 'δωκα στην αγάπη μου φόβο, Πανάρετέ μου, να πιάνεις τόσα δυνατό, σα να μηδέ γνωρίζεις το πως το νου και την ψυχή και την καρδιά μου ορίζεις. Έρωτα, απείς* τ' αφέντη μου τ' αμμάτια* δε μπορούσι πόσα πιστά και σπλαχνικά τον αγαπώ να δούσι*, μιαν απού τσι σαΐτες σου φαρμάκεψε και ρίξε μέσα στα φυλλοκάρδια μου και φανερά του δείξε με τον πρικύ μου θάνατο πως ταίρι του απομένω, και μόνο πως για λόγου του στον Άδη κατεβαίνω. ΠΑΝ. Τούτο ας γενεί σ' εμένα ομπρός, φόβο κιανένα αν έχω στον πόθο σου, νεράιδα μου, γή αν έν' και δεν κατέχω πως μήδ' ο θάνατος μπορεί να κάμει να σηκώσεις τον πόθο σου από λόγου μου κι αλλού να τόνε δώσεις. Μα δεν κατέχω ποια αφορμή με κάνει και τρομάσσω, το πράμα, που στο χέρι μου κρατώ σφικτά, μη χάσω, κι εκείνο, απού παρηγοριά πρέπει να μου χαρίζει, τσ' ελπίδες μου τσ' αμέτρητες σε φόβο μού γυρίζει. ΕΡΩ. Τούτό 'ναι απού το ξαφνικό μαντάτο που μας δώσα, μα μην πρικαινομέστανε*, Πανάρετέ μου, τόσα, γιατί ουρανός, απού 'καμε κι εσμίξαμεν αντάμι*, να στέκομε παντοτινά ταίρια μάς θέλει κάμει. Τον ουρανό, τη θάλασσα, τη γη και τον αέρα, τ' άστρα, τον ήλιο το λαμπρό, τη νύκτα, την ημέρα, παρακαλώ ν' αρματωθού, να 'ρθουν αντίδικά* μου, την ώρα οπ' άλλος θέλει μπει πόθος εις την καρδιά μου. Γ. Χορτάτσης, Ερωφίλη, Στιγμή Γυμνάσιο Μελίκης Μάθημα : Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας  Τάξη : Γ' Γυμνασίου Διδακτική ενότητα : Κρητική Λογοτεχνία , Γ. Χορτάτσης, "Ερωφίλη" Διδάσκουσα : Γαϊτανίδου Μάγδα - Να αναζητήσετε το τέλος της Ερωφίλης στην ιστοσελίδα http://el.wikipedia.org/  και να δημιουργήσετε τη δική σας παρουσίαση επενδύοντας με εικόνες από το google.com ή ακόμη και με μουσική από το  http://www.youtube.com/ - Να αναζητήσετε στο google.com  και στα  http://www.nationalgallery.gr/  - http://www.namuseum.gr/  έργα τέχνης ( αγάλματα, ζωγραφικούς πίνακες κ.ά.)  εμπνευσμένα από τον Έρωτα.  Εργασίες μαθητών Γυμνασίου Μελίκης http://www.authorstream.com/Presentation/magdagaitanidou-1995315/ http://www.authorstream.com/Presentation/magdagaitanidou-1996034/ http://www.authorstream.com/Presentation/magdagaitanidou-1996041/ Ερμηνευτικά σχόλια Η Ερωφίλη είναι μία από τις πιο σημαντικές τραγωδίες του κρητικού θεάτρου και της κρητικής λογοτεχνίας στην οποία παρακολουθούμε την ιστορία αγάπης δύο νέων, του Πανάρετου και της Ερωφίλης η οποία περνά δοκιμασίες και εμπόδια. Η τραγωδία αποτελείται από πέντε σκηνές (5θεατρικές πράξεις) και το συγκεκριμένο χωρία αποτελεί απόσπασμα από την 3η πράξη: Οι δύο νέοι συναντώνται ο Πανάρετος εκφράζει φόβο και αγωνία σε περίπτωση που η Ερωφίλη τον αρνηθεί και ακολουθήσει τη γνώμη του πατέρα της που τη θέλει παντρεμένη με κάποιο πλούσιο βασιλιά, ενώ η Ερωφίλη τον διαβεβαιώνει για την απέραντη αγάπη της. Nοηματικές ενότητες – Πλαγιότιτλοι 1η ενότητα:«Τόσες ... το κορμί μου»: η Ερωφίλη διαβεβαιώνει τον καλό της, τον Πανάρετο πως είναι δική του, πως γεννήθηκε με προορισμό να τον ανταμώσει και να σμίξουν. 2η ενότητα:«Νερό ... να μ’ απολησμονήσεις»: Τα ερωτικά λόγια της Ερωφίλης δρουν ευεργετικά στην ανήσυχη και συνάμα πικραμένη καρδιά του Πανάρετου – Παράκληση προς την αγαπημένη του να μην παρασυρθεί από την πατέρα της και να μην τον ξεχάσει. 3η ενότητα:«Οϊμένα ... κατεβαίνω»: Η Ερωφίλη απορεί για την εσωτερική ανησυχία του Πανάρετου και καλεί τον Έρωτα, τον προστάτη της αγάπης και του ερωτικού πάθους να τη θανατώσει, προκειμένου να πειστεί ο καλός της για το μέγεθος της αγάπης της και της αφοσίωσης στο πρόσωπό του. 4η ενότητα:«Τούτο ... σε φόβο μου γυρίζει»: Ο Πανάρετος είναι σίγουρος για την αγάπη που τρέφει η Ερωφίλη προς το πρόσωπό του·  γι’αυτό και η αγωνία του επικεντρώνεται στην πιθανότητα να την χάσει από τη ζωή του. 5η ενότητα:«Τούτο ’ναι ... καρδιά μου»: Η Ερωφίλη πιστεύει πως αιτία της ανησυχίας του είναι τα ξαφνικά νέα του βασιλιά για τα προξενιά που στέλνουν στην κοπέλα. Η ίδια όμως ορκίζεται αιώνια αγάπη επικαλούμενη τα στοιχεία της φύσης. Περιεχόμενο Ύστερα από τα αναπάντεχα νέα για τα προξενιά που στέλνουν στην Ερωφίλη, οι δύο νέοι σμίγουν μέσα σ’ ένα κλίμα μεγάλης χαράς και λαχτάρας. Τα τρυφερά λόγια που απευθύνει η ηρωίδα προς τον αγαπημένο της, καταλαγιάζουν την ανήσυχη ψυχή του Πανάρετου, ο οποίος, ωστόσο, τη θερμοπαρακαλεί να μην τον εγκαταλείψει και να μην τον ξεχάσει. Μπροστά στο απροσδόκητο αυτό ξέσπασμα του Πανάρετου, η ίδια η Ερωφίλη απορεί με τη στάση του και προκειμένου να πείσει τον αγαπημένο της για την αγάπη της και την πίστη της σ’ αυτόν, επικαλείται το θεό Έρωτα να τη χτυπήσει με το βέλος του: ο θάνατος της αξίζει μόνο για χάρη του Πανάρετου. Ο Πανάρετος λοιπόν σίγουρος κι από πριν για την αφοσίωση αυτή εκφράζει την αγωνία του και το φόβο του μήπως τη χάσει, όμως η Ερωφίλη τον διαβεβαιώνει το αντίθετο, αποδίδουν την ταραχή του στα αναπάντεχα νέα. Ο λόγος της κλείνει με την έκφραση της βαθιάς και αγνής αγάπης της προς τον Πανάρετο η οποία δε θα τους χωρίσει ποτέ αλλά δε θα κάνει και την ίδια να κοιτάξει άλλον.  Νοηματική απόδοση - Xαρακτηρισμός προσώπων 1η ενότητα: Στους στίχους αυτούς ακούμε λόγια που απευθύνει η Ερωφίλη, μια γυναίκα ερωτευμένη, προς τον Πανάρετο, τον αγαπημένο της. Η ίδια ομολογεί την ψυχική ευφορία και ανάταση που γεννάται στην ψυχή και την καρδιά της εξαιτίας της μεγάλης αυτής αγάπης. Η αγάπη αυτή τη ζωογονεί, της δίνει δύναμη, τη γεμίζει με ψυχική ομορφιά που ακόμα κι άσχημη να είναι από άποψη εξωτερική ή ακόμα και όμορφη, δεν έχει σημασία· ο έρωτάς της για τον Πανάρετο είναι τόσο μεγάλος που νιώθει πως την πλημμυρίζει, έχει κατακλύσει την ψυχή της και την κάνει να πιστεύει πως εκείνη γεννήθηκε για να παραδοθεί και να αφοσιωθεί στον αγαπημένο της. Πιστεύει πως από την πρώτη στιγμή της γέννησής της ήταν προορισμένη γι’ αυτόν, σαν να ‘χε προκαθοριστεί η πορεία της από τη μοίρα. Ακούμε λοιπόν τα όμορφα λόγια μιας νεανικής καρδιάς, και μάλιστα ερωτευμένης, λόγια που προσδίδουν στην ατμόσφαιρα του έργου λυρικότητα και συναισθηματική φόρτιση. Η κοπέλα, η Ερωφίλη αποκαλεί τον Πανάρετο «ψυχή μου» για να του εκφράσει τις πιο μύχιες σκέψεις της αλλά και την αγνότητα των αισθημάτων της. 2η ενότητα:Τα τρυφερά ερωτόλογα της κοπέλας βρίσκουν αμέσως απήχηση στην ψυχή του Πανάρετου· δρουν λυτρωτικά και τον κάνουν να ηρεμήσει κάπως, καθώς η λέξη «πρικιά» υποδηλώνει μιαν εσωτερική αναταραχή και μιαν ανησυχία εκ μέρους του. Παρομοιάζει το νερό που σβήνει τη φωτιά με τα λόγια της κοπέλας που κατ’ επέκταση σβήνουν τη φλογισμένη από έρωτα και αγωνία καρδιά του. Αμέσως όμως, ο τόνος του αλλάζει και σιγά σιγά ξετυλίγεται το δράμα που εσωτερικεύει στην ψυχή του: παρ’ όλη την αγάπη που τους δένει από μικρή ηλικία και παρά τα όμορφα και κατευναστικά λόγια που τον απηύθυνε η Ερωφίλη, ο ίδιος την παρακαλεί, και μάλιστα «περίσσα» να μην υπακούσει στις διαταγές του πατέρα της (να παντρευτεί κάποιον άλλον) και να μην τον ξεχάσει. Η δραματική σύγκρουση / πάλη που συντελείται στην καρδιά του ερωτοχτυπημένου νέου είναι μεγάλη και από το σημείο αυτό αρχίζει να διαφαίνεται, για να κορυφωθεί στην 4η ενότητα. Δεν μπορεί να φανταστεί τη ζωή του χωρίς την Ερωφίλη και διαισθανόμενος πιθανόν τα όσα θα ακολουθήσουν και ίσως τις αντιρρήσεις του βασιλιά, προσπαθεί με την παράκληση να την κρατήσει όσο το δυνατόν πιο κοντά του και να τη δεσμεύσει κατά κάποιο τρόπο. 3η ενότητα:Η Ερωφίλη απευθύνοντάς του το λόγο χρησιμοποιεί τη λέξη «Οϊμένα», λέξη που φανερώνει τόσο την έκπληξη όσο και τη μεγάλη λύπη της γι’ αυτά που άκουσε. Ποτέ στο παρελθόν δεν είχε αναλογιστεί το πόσο υποφέρει ο Πανάρετος ούτε βέβαια και η ίδια, καθώς ομολογεί, του είχε δώσει δικαίωμα να αμφιβάλλει για την αγάπη της και για το πόσο σταθερή είναι αυτή. Μοιάζει να απορεί με τα λόγια του Πανάρετου εκφράζοντας την άποψη πως τα όσα λέει, τα λέει σαν να είναι κά-ποιος που δε γνωρίζει ούτε την ίδια ούτε τα αισθήματά της. Με τα λόγια «σα να μηδέ γνωρίζεις το πως το νου και την ψυχή και την καρδιά μου ορίζεις» έμμεσα του επιβεβαιώνει πως ο νους, η ψυχή και την καρδιά της είναι δοσμένα σ’ αυτόν. Το μυαλό της κυριεύεται από τον Πανάρετο και οι παλμοί της καρδιάς της κτυπούν μόνο γι’ αυτόν· ο ίδιος το γνωρίζει, γι’ αυτό και στο συγκεκριμένο σημείο εκπλήσσεται με τη στάση του. Μπροστά λοιπόν σ’ αυτήν την έκπληξη που εισπράττει ηΕρωφίλη κι από τη στιγμή που δε μπορεί να πείσει διαφορετικά τον Πανάρετο για το μέγεθος και την έκταση του έρωτά της, επικαλείται τον Έρωτα. Ο Έρωτας εδώ έξοχα παρουσιάζεται από τον ποιητή προσωποποιημένος ως ο εγγυητής και ο προστάτης της αιώνιας αγάπης. Η Ερωφίλη του απευθύνει το λόγο, σε β΄ ενικό πρόσωπο, σαν να μιλά σε πρόσωπο υπαρκτό και τον παρακαλεί να τη θανατώσει με μια φαρμακερή σαϊτα του, προκειμένου να αποδείξει στον Πανάρετο πως ο θάνατος για χάρη του αξίζει τον κόπο. Η έκφραση της πάναγνης και αιώνιας αγάπης αγγίζει εκ μέρους της Ερωφίλης τα όρια της θυσίας και μάλιστα με οποιοδήποτε κόστος ακόμη και με τίμημα την απώλεια της ζωής. Η επίκληση στον Έρωτα διασφαλίζει την αγνότητα και εγκυρότητα / αλήθεια των αισθημάτων της Ερωφίλης ενώ το περιεχόμενο του λόγου της αποδίδει με γλαφυρό τρόπο και τη δική της συναισθηματική φόρτιση και ένταση. 4η ενότητα: Ωστόσο ο Πανάρετος τη διαβεβαιώνει πως είναι πεπεισμένος για τα αισθήματά της και γνωρίζει πως ακόμα και ο θάνατος δε μπορεί να διώξει από την καρδιά της τον πόθο που τρέφει για εκείνον.Ο πόθος της είναι ισχυρός και το γνωρίζει. Ο ίδιος αποκαλεί την αγαπημένη του όχι με το όνομα της, Ερωφίλη αλλά «νεράϊδα», όπως ακριβώς προηγουμένως η Ερωφίλη τον προσφώνησε «ψυχή μου». Με τη λέξη νεράιδα στο συγκεκριμένο σημείο, υποδηλώνει την ομορφιά και την αέρινη αίσθηση που αποπνέει η Ερωφίλη που γι’ αυτόν μοιάζει με οπτασία, με πραγματική νεράιδα. Η προσφώνηση αυτή, όπως και προηγουμένως η αντίστοιχη της Ερωφίλης, προσδίδουν τρυφερότητα στο λόγο και αποκαλύπτουν την πιο σημαντική διάσταση του έρωτά τους: ο έρωτας είναι ένωση ψυχών, πνευματικός σύνδεσμος, ασίγαστη αγάπη κι όχι απλά επιφανειακό αίσθημα. Γι’ αυτό και συνεχίζοντας το λόγο του ο Πανάρετος αποκαλύπτει στους επόμενους στίχους όλο το μέγεθος της αγωνίας του, γεγονός που οδηγεί τη δραματική ένταση της σκηνής στην κορύφωσης της: αυτό που τον τρομάζει δεν είναι η αμφιβολία του για την αμοιβαιότητα των αισθημάτων της αγαπημένης του· γι’ αυτά είναι σίγουρος· το μόνο που τον ανησυχεί είναι ο φόβος μην την χάσει από τη ζωή του κι ενώ μέχρι τώρα του προσφέρει ελπίδες και προσδοκίες για το μέλλον με την παρουσία της φοβάται μήπως οι ελπίδες αυτές κατα-στραφούν / διαλυθούν μόλις φύγει. 5η ενότητα: Η Ερωφίλη με μεγαλύτερη ψυχραιμία σε σχέση με τον αγαπημένο της αποδίδει την αιτία της αγωνίας και του φόβου που έχει κυριεύσει την ψυχή του στις ξαφνικές ειδήσεις σχετικά με τα προξενιά που τις στέλνουν. Είναι φυσικό ο Πανάρετος να αναστατώθηκε, ωστόσο η ίδια τον προτρέπει να μη στεναχωριέται τόσο γιατί από τη στιγμή που ενώθηκαν και έσμιξαν, η αγάπη που τους δένει θα είναι αιώνια και θα τους προστατεύει, ώστε να μη χωρίσουν. Η Ερωφίλη απευθύνεται τρυ-φερά στον αγαπημένος της και άμεση φροντίδα της έχει να τον καθησυχάσει για άλλη μια φορά· για το λόγο αυτό επιστρατεύει την πίστη της στην αιώνια αγάπη αυτή που κρατάει για πάντα, ασίγαστη φλόγα και αέναο πάθος. Εδώ ο ποιητής βάζει στα λόγια της ηρωίδας του τον ύμνο της αγάπης που βρίσκει απήχηση σ’ όλες τις ψυχές εκείνων που αγαπούν και ελπίζουν. Η Ερωφίλη πιστεύει στην αγάπη της, πιστεύει στο δεσμό που έχει αναπτυχθεί μεταξύ τους και δίνει υπόσχεση στον Πανάρετο πως θα είναι για πάντα μαζί, κάτι βέβαια που το πιστεύει ενδόμυχα κι ο ίδιος αλλά περιμένει να το ακούσει κι από την ίδια. Για να κάνει ακόμα πιο ισχυρό το λόγο της και πιο αληθινό, επικαλείται τα στοιχεία της φύσης (τον ουρανό, τη θάλασσα, τη γη, τον αέρα, τα αστέρια, τον ήλιο, τη νύχτα, την ημέρα) και εύχεται να έρθουν να την τιμωρήσουν σε περίπτωση που αθετήσει την υπόσχεσή της και πάει με κάποιον άλλον. Παρατηρούμε πως τα στοιχεία της φύσης προσωποποιούνται από τον ποιητή, αναλαμβάνουν το ρόλο του τιμωρού και του δικαστή, παίρνουν ανθρώπινες διαστάσεις και ιδιότητες, προκειμένου να συνδράμουν το λόγο της ηρωίδας και να ενισχύσουν το αληθινό περιεχόμενο των όσων λέει. Με τη λέξη ν’ αρματωθούν δημιουργείται στο μυαλό μας αλλά και στο μυαλό της ηρωίδας η εικόνα μιας μάχης όπου τα στοιχεία της φύσης με όπλα την ακατανίκητη δύναμή τους προσμετρώνται με τη συνείδηση της κοπέλας. Η κατάλληλη τοποθέτηση των λέξεων, τα ασύνδετα και γενικά ο όλος παρακλητικός τόνος δημιουργούν ζωηρές λεκτικές εντυπώσεις μέσα από τις οποίες ο αναγνώστης μπορεί να αναπαραστήσει με τη φαντασία του ανάλογες σκηνές. Η Ερωφίλη πιστεύει στη μεγάλη δύναμη που εκπέμπουν τα στοιχεία της φύσης και επικαλείται αυτά προκειμένου να αναδείξει για ακόμα μια φορά το κύρος και τη σοβαρότητα του λόγου της, ο οποίος έχει ως βασικό του κίνητρο την αμέριστη και αμερόληπτη αγάπη προς το πρόσωπο του Πανάρετου. Γλώσσα Γλώσσα του αποσπάσματος είναι η δημοτική με χαρακτηριστικούς τους ιδιωματισμούς του κρητικού ιδιώματος που κάνει αισθητή την παρουσία του σ’ όλη την έκταση του αποσπάσματος και προσδίδει χάρη και παραστατικότητα στο διάλογο των δύο (2) ερωτευμένων νέων. Ύφος / Mορφή Το ύφος του αποσπάσματος είναι θεατρικό, γοργό, ζωηρό μέσα από τις διαλογικές σκηνές, την προσωποποίηση του θεού Έρωτα και των φυσικών στοιχείων. Μέσα από τις τρυφερές εκφράσεις που ανταλλάσσουν οι δύο νέοι γίνεται λυρικό σε ορισμένα σημεία για να εκφράσει καίρια το βάθος των συναισθημάτων τους. Κυρίως όμως είναι δραματικό και αυτό διαφαίνεται μέσα από την ψυχική ένταση που βιώνουν οι δύο ήρωες, γεγονός που προσδίδει δραματικότητα στην ερωτική αυτή ατμόσφαιρα. Στιχουργική ανάλυση Ο στίχος είναι ιαμβικός 15σύλλαβος με ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή η οποία δεν ξεφεύγει πουθενά αλλά συνοδεύει το απόσπασμα από την αρχή του ως το τέλος.