Ιλιάδα : Ερμηνευτικά σχόλια

Ραψωδία Γ 121-244 , « Η Τειχοσκοπία»

Περίληψη : Την ώρα που ο Μενέλαος κι ο Πάρης ετοιμάζονται να μονομαχήσουν, η Ίρις ειδοποιεί την Ελένη να αφήσει τον αργαλειό της και να σπεύσει στον πύργο των Σκαιών Πυλών, για να παρακολουθήσει τη μονομαχία. Η Ελένη άφησε την ύφανση και το κέντημα και κατευθύνθηκε προς τις Σκαιές Πύλες. Εκεί ήταν καθισμένοι όλοι οι πρωτόγεροι της Τροίας μαζί με τον Πρίαμο και μόλις είδαν την Ελένη τη θαύμασαν και άρχισαν να μιλούν για την ομορφιά της. Ο Πρίαμος την κάλεσε κοντά του και της ζητούσε πληροφορίες για τους αρχηγούς των Αχαιών που είχαν στηθεί απέναντι περιμένοντας τη μονομαχία Μενελάου- Πάρη. Πρώτα η Ελένη του περιέγραψε τον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα , που το παρουσιαστικό του έδειχνε τη δύναμη και το μεγαλείο του. Ύστερα του μίλησε για τον πανέξυπνο Οδυσσέα και για το μεγαλόσωμο Αίαντα , για τον Ιδομενέα, για το σύζυγό της, το Μενέλαο, και για τα αδέρφια της, τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη.

·       Να χωρίσετε σε ενότητες το απόσπασμα :

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………....

Σχόλια : 1) Και οι Αχαιοί και οι Τρώες δέχτηκαν με ευχαρίστηση τη μονομαχία Μενελάου – Πάρη, γιατί είχαν κουραστεί από τους μακρόχρονους πολέμους. Γι’ αυτό οι Αχαιοί ζήτησαν να σφραγιστεί η συμφωνία με όρκους και θυσίες, για να μην παραβιαστούν οι όροι της : αν νικήσει ο Μενέλαος, να πάρει την Ελένη και να γυρίσει με τους άλλους Αχαιούς στην Ελλάδα, ενώ αν νικήσει ο Πάρης , να κρατήσει την Ελένη και να αποχωρήσουν οι Αχαιοί τερματίζοντας την πολιορκία.

2) Ο ποιητής δεν περιγράφει τη σπάνια ομορφιά της Ελένης, αλλά αφήνει τους γέροντες προεστούς να την προβάλλουν με μεγάλο θαυμασμό. Μολονότι αναγνωρίζουν ότι η ομορφιά της είναι εξαίσια και μόνο με θεά μπορεί να συγκριθεί, συμφωνούν ότι θα ήταν καλύτερα να έφευγε από τον τόπο τους και να σταματήσουν οι συμφορές τους.

3) Ο Πρίαμος όχι μόνο δεν της αποδίδει ενοχή για τον πόλεμο, αλλά την αποενοχοποιεί ανάγοντας στους θεούς την αιτία του κακού. Της δίνει την ευκαιρία να μιλήσει για τους δικούς της ανθρώπους και εκφράζει το θαυμασμό του για τον Αγαμέμνονα και για τους άλλους ηγέτες των Αχαιών.

4)Η Ελένη αισθάνεται ένοχη και έχει μετανιώσει για τις πράξεις της. Εκδηλώνει το σεβασμό της για τον Πρίαμο αλλά και τη μεταμέλειά της. Έχει ήπιο χαρακτήρα, είναι ευπροσάρμοστη και καταδεχτική. Με τη συμπεριφορά της είχε κερδίσει τη συμπάθεια της βασιλικής οικογένειας. Είναι προκομμένη, επιδέξια και χρυσοχέρα. Κατά βάθος ήταν περήφανη για τον πόλεμο που προκάλεσε η ομορφιά της. Ωστόσο κατηγορεί τον εαυτό της για τα δεινά των Τρώων κι εύχεται να είχε πεθάνει. Είναι σωστή στους χαρακτηρισμούς των Αχαιών και στις περιγραφές τους. Ανησυχεί για τους αδερφούς της και εκφράζει την αγάπη της γι’ αυτούς. Είναι πικραμένη, νοσταλγεί το σπίτι της και τους δικούς της. Φαίνεται ώριμη και υπεύθυνη ,με σωματικά και πνευματικά χαρίσματα.   

5) Στην ενότητα της « τειχοσκοπίας» έχουμε επιβράδυνση , γιατί : Παρουσιάζονται ορισμένοι ήρωες των Αχαιών και μέσα από τα μάτια των αντιπάλων τους, παρουσιάζεται το εσωτερικό της πολιορκημένης πόλης, κλιμακώνεται η αγωνία και η περιέργεια των αναγνωστών για τη μονομαχία που θα ακολουθήσει, καλύπτεται ο χρόνος της προετοιμασίας της μονομαχίας. Επίσης, ξαναζωντανεύει στη μνήμη μας η αρπαγή της Ελένης και χρησιμοποιείται η ομορφιά της ως κίνητρο για τον Τρωικό πόλεμο.

6) Επική ειρωνεία : Οι ακροατές- αναγνώστες γνωρίζουν ότι τα αδέρφια της Ελένης ( Κάστορας και Πολυδεύκης) έχουν πεθάνει, ενώ η ίδια το αγνοεί.

7) Ο Πρίαμος χαρακτηρίζεται από αρχοντιά, ευγένεια και ανωτερότητα. Συμπεριφέρεται με αγάπη και τρυφερότητα στην Ελένη. Εκτιμά και θαυμάζει τους βασιλιάδες του εχθρικού στρατού.

·       Να βρείτε 2 εικόνες και 2 παρομοιώσεις : ………………………………………………………………..........................................................................................................................................

 Ραψωδία Ζ

                   Έκτορας και Ανδρομάχη

Περίληψη :

 Ύστερα από τη συνάντηση που είχε ο Έκτορας με τη μητέρα του, με τον Πάρη και με την Ελένη, έτρεξε γεμάτος ανυπομονησία στο παλάτι του, όμως δεν βρήκε εκεί τη γυναίκα του και το παιδί του. Η οικονόμος τον πληροφόρησε ότι η Ανδρομάχη ,μόλις έμαθε ότι οι Αχαιοί είχαν φέρει σε δύσκολη θέση τους Τρώες, έτρεξε ανήσυχη στα τείχη. Ο Έκτορας βγήκε αναζητώντας τη γυναίκα του, έφτασε στις Σκαιές Πύλες και πάνω που ήταν έτοιμος να κατηφορίσει για το πεδίο της μάχης

βρέθηκε μπροστά στην Ανδρομάχη και στο γιο του, που τον κρατούσε στην αγκαλιά της η παραμάνα

( αιφνιδιασμός και κορύφωση της αγωνίας) . Μόλις είδε η Ανδρομάχη τον Έκτορα, του έπιασε το χέρι και με δάκρυα στα μάτια άρχισε να τον παρακαλάει να μην κατεβεί στη μάχη, γιατί, αν σκοτωθεί, θα αφήσει το παιδί του ορφανό και την ίδια χήρα και ολομόναχη (προοικονομία) , αφού από τότε που ο Αχιλλέας ξεκλήρισε την πατρική της οικογένεια, μόνο αυτόν έχει στον κόσμο. Ο Έκτορας έδειξε να συμμερίζεται τον καημό και την αγωνία της, όμως δήλωσε ότι η ηρωική του φύση και το αξίωμα του δεν του επιτρέπουν να προδώσει την πατρίδα του και να απογοητεύσει τους Τρώες, μολονότι είναι βέβαιος ότι η Τροία είναι καταδικασμένη να χαθεί( προοικονομία). Τόνισε ακόμη ότι αυτό που τον πληγώνει πιο πολύ είναι η προοπτική της αιχμαλωσίας της Ανδρομάχης ( προοικονομία). Μόλις τέλειωσε το λόγο του ο Έκτορας, πήρε στην αγκαλιά του τον Αστυάνακτα, τον σήκωσε ψηλά και προσευχήθηκε στους θεούς να βοηθήσουν το γιο του, ώστε να γίνει καλύτερος από τον πατέρα του. Αμέσως μετά έδωσε το παιδί στη γυναίκα του, προσπάθησε να την καθησυχάσει, της έδωσε τις τελευταίες οδηγίες και την αποχαιρέτησε. Ενώ ο Έκτορας κατέβαινε στην τρωική πεδιάδα μαζί με τον Πάρη, η Ανδρομάχη στο παλάτι τον θρηνούσε μαζί με τις άλλες γυναίκες, βέβαιη ότι δεν πρόκειται να τον ξαναδεί ζωντανό

( προοικονομία).

Ενότητες( σκηνές)  :

 1. Η αναζήτηση της Ανδρομάχης από τον Έκτορα ( στ. 369 – 389)

2. Η συνάντηση Έκτορα – Ανδρομάχης ( στ. 390 – 494)

3. Ο θρήνος για τον Έκτορα (495 – 502)

4. Η συνάντηση του Πάρη με τον Έκτορα. ( στ. 503- 529)

Επική ειρωνεία :

 1. Οι ακροατές γνωρίζουν πού βρίσκεται η Ανδρομάχη, ενώ ο Έκτορας όχι και την αναζητά στο παλάτι.

2. Οι ακροατές γνωρίζουν ότι ο Αχιλλέας δεν αφάνισε μόνο την πατρική οικογένεια της Ανδρομάχης, αλλά θα σκοτώσει και τον άνδρα της, ενώ οι ήρωες δεν το γνωρίζουν ακόμη.

3. Ο Έκτορας εύχεται για το γιο του να τον βοηθήσουν οι θεοί να γίνει καλύτερος από τον πατέρα του, αλλά οι ακροατές γνωρίζουν ότι οι Αχαιοί θα γκρεμίσουν τον Αστυάνακτα από τα τείχη, μόλις κυριεύσουν την Τροία.

4. Στο τέλος ο Έκτορας εύχεται και κάνει έκκληση στο Δία για βοήθεια, αλλά όλοι γνωρίζουν την τραγική για τους Τρώες έκβαση του πολέμου.

Άστοχα ερωτήματα :

Ο Έκτορας ζητά να μάθει αν η Ανδρομάχη πήγε σε καμία συννυφάδα ή κουνιάδα της ή στο ναό της Αθηνάς με τις άλλες αρχόντισσες. Η οικονόμος απορρίπτει ένα ένα τα άστοχα ερωτήματα και καταλήγει στην εύστοχη απάντηση ότι πήγε στα τείχη γεμάτη αγωνία μαζί με το γιο της και την παραμάνα του, γιατί έμαθε ότι νικούν οι Αχαιοί.

Με τα άστοχα ερωτήματα ο ποιητής δίνει έμφαση στην ορθή απάντηση. Έχουμε και επιβράδυνση, γιατί ανακόπτεται για λίγο η ένταση της αναζήτησης, η φαντασία των ακροατών παρασύρεται στις εκδοχές που θα μπορούσαν να ισχύουν και στο τέλος επέρχεται η ανακούφιση. Οι ακροατές χαλαρώνουν και ετοιμάζονται να παρακολουθήσουν τη συνέχεια της αφήγησης με ανανεωμένο ενδιαφέρον.

   Επιβράδυνση : Πληροφόρηση για καταγωγή Ανδρομάχης, τρυφερή εικόνα με τη νεαρή μητέρα και την τροφό που κρατάει το μονάκριβο παιδί στην αγκαλιά, παρομοίωση του βρέφους με όμορφο αστέρι, αναφορά στα δύο ονόματα του παιδιού.

Ο λόγος της Ανδρομάχης ( επιχειρήματα) :

1. Πρόβλεψη και φόβοι για το ζοφερό της μέλλον (406-413) → Δεν πρέπει να πάει στη μάχη, γιατί θα τον σκοτώσουν οι Αχαιοί και θα αφήσει τη γυναίκα του χήρα και το γιο του ορφανό.

2. Αναδρομή στο τραγικό παρελθόν( 414- 430) → Αν σκοτωθεί ο Έκτορας, η Ανδρομάχη θα μείνει έρημη χωρίς κανένα στήριγμα , αφού έχει αφανιστεί όλη η πατρική της οικογένεια.

3. Έκκληση να μην πάει στο πεδίο της μάχης ο Έκτορας και πρόταση για σχέδιο αμυντικής στρατηγικής.( 431-439)

Η απάντηση του Έκτορα :

1.   Ο Έκτορας κατανοεί και συμμερίζεται την αγωνία της Ανδρομάχης.

2.   Όμως είναι αποφασισμένος να γυρίσει στο πεδίο της μάχης, γιατί έχει ηθική ευθύνη απέναντι στο λαό της Τροίας και ηθικό χρέος να πολεμάει γενναία στην πρώτη γραμμή , για να διατηρεί τη δόξα του πατέρα του και τη δική του. Βάζει την υπόληψη, τη δόξα, την τιμή, την υστεροφημία και τις ηρωικές αρχές πάνω από την οικογένειά του.

3.   Προβλέπει τον αφανισμό της Τροίας.

4.   Νοιάζεται από τώρα για τα μελλοντικά πάθη όλων των Τρώων και της οικογένειας του ,αλλά πιο πολύ πονάει για την τραγική μοίρα της Ανδρομάχης.

5.   Πονάει από τώρα για τη μελλοντική αιχμαλωσία της γυναίκας του και αναφέρει παραστατικές λεπτομέρειες από το τραγικό της μέλλον.

6.   Μέσα από τον εξευτελισμό της Ανδρομάχης ο Έκτορας βλέπει και τη δική του ταπείνωση και προτιμά να πεθάνει παρά να δει τη γυναίκα του να γίνεται σκλάβα.

Όλα όσα προβλέπει για το μέλλον ο Έκτορας αποτελούν προοικονομία.

Έκτορας και Αστυάνακτας : 

1.   Ο Έκτορας θέλει να πάρει αγκαλιά το γιο του, αλλά εκείνος τρομάζει από την πανοπλία και την περικεφαλαία του Έκτορα.

2.   Οι δύο σύζυγοι γελούν, παραμερίζοντας για λίγο τις μαύρες σκέψεις, και ζουν τις τελευταίες στιγμές οικογενειακής ευτυχίας.

3.   Ο Έκτορας βγάζει την επιβλητική περικεφαλαία

 ( συμβολική κίνηση → ο πολεμιστής παραμερίζεται και τη θέση παίρνει ο στοργικός πατέρας που φιλάει το παιδί του και το χορεύει στα χέρια του. Η εικόνα είναι γεμάτη τρυφερότητα και μέσα στο πολεμικό έπος δίνει αντιπολεμικό μήνυμα)

4.   Ο Έκτορας προσεύχεται και ζητά από τους θεούς να γίνει ο γιος του σπουδαίος και φοβερός πολεμιστής, να βασιλεύει στην Τροία, να γίνει καλύτερος από τον πατέρα του και να δίνει χαρά στη μητέρα του. Ενώ στην Ανδρομάχη μιλούσε με απαισιοδοξία, στην προσευχή του αντικρίζει τη ζωή με αισιοδοξία και οραματίζεται για το παιδί του ένα ευοίωνο μέλλον. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι στη γυναίκα του μιλά ως πολεμιστής που ξέρει ότι η Τροία θα χαθεί, ενώ τώρα μιλά ως πατέρας που ξεχνά τον πόλεμο και τις συμφορές του. Γνωρίζουμε βέβαια ότι καμία από τις ευχές του Έκτορα δεν θα πραγματοποιηθεί(ειρωνεία)

Ο αποχωρισμός  :

1. Ο Έκτορας αποχωρίζεται την οικογένεια του με φυσικότητα, χωρίς μελοδραματισμούς.

2. Παραδίδει το παιδί στη γυναίκα του.

3. Τα συναισθήματα της Ανδρομάχης είναι ανάμεικτα

( γέλιο και δάκρυ) .

5.   Ο Έκτορας τη χαϊδεύει ( τελευταία εκδήλωση τρυφερότητας)

6.   Προσπαθεί να την παρηγορήσει και να την καθησυχάσει ( η μοίρα κάθε ανθρώπου είναι προδιαγεγραμμένη και κανένας δεν πεθαίνει πριν έρθει η ώρα του)

7.   Τη συμβουλεύει να ασχοληθεί με τις γυναικείες δουλειές και να αφήσει τους άνδρες να ασχοληθούν με τον πόλεμο προσπαθώντας να δώσει στον αποχαιρετισμό έναν συνηθισμένο τόνο κι όχι τραγικότητα.

8.    Ξαναφοράει με φυσικότητα την περικεφαλαία του.

9.   Η σκηνή ολοκληρώνεται με τη συγκινητική εικόνα της Ανδρομάχης που απομακρύνεται βουτηγμένη στα δάκρυα και γυρίζει κάθε τόσο να τον δει σαν να ξέρει ότι είναι η τελευταία φορά που τον βλέπει.

10.                     Η Ανδρομάχη, μόλις φτάνει στο παλάτι, αρχίζει θρήνο με τις άλλες γυναίκες σαν να ήταν ο Έκτορας ήδη νεκρός → ο ήρωας θα αγωνίζεται πια κάτω από τη σκιά του θανάτου.

Ηθογράφηση και συναισθήματα προσώπων :

Ανδρομάχη :

Ø   Είναι αφοσιωμένη σύζυγος, αγαπά πολύ τον Έκτορα και είναι εξαρτημένη απ’ αυτόν.

Ø   Είναι συναισθηματική, εκδηλωτική και τρυφερή.

Ø   Είναι επινοητική και εύστροφη.

Ø   Είναι στοργική μητέρα.

Ø   Αισθάνεται αγωνία, πανικό και ανησυχία για την τύχη του άντρα της. Μόλις μαθαίνει ότι οι Αχαιοί νικούν, τρέχει σαν τρελή στα τείχη.

Ø   Αισθάνεται  ανακούφιση , μόλις τον βλέπει ζωντανό .

Ø    Τα συναισθήματά της είναι :Αγάπη και τρυφερότητα για τον άνδρα της αλλά και ανασφάλεια για την τύχη τους.

Ø   Απελπισία και πόνος.

Ø   Ανάμεικτα συναισθήματα χαράς και πόνου.

Ο Έκτορας είναι :

Ø   Ήρεμος και ψύχραιμος.

Ø   Γενναίος πολεμιστής.

Ø   Προσηλωμένος στις αρχές του και αποφασιστικός.

Ø   Διορατικός.

Ø   Αφοσιωμένος και τρυφερός σύζυγος.

Ø   Στοργικός και τρυφερός πατέρας.

Ø   Στοχαστικός, με κατασταλαγμένες απόψεις για τη ζωή και το θάνατο.

Ø   Καλός συμπαραστάτης ως αδερφός.

Ø   Δίνει μεγάλη σημασία στην τιμή, στην υστεροφημία, στην κοινή γνώμη.

Συνάντηση Έκτορα – Πάρη  :

Ø   Μετά τον αποχωρισμό του Έκτορα από τη γυναίκα και το παιδί του συναντά τον  αδερφό του, Πάρη, ο οποίος είχε αποτραβηχτεί από τον πόλεμο, αλλά τώρα μετά την επίπληξη του αδερφού του, ξαναγυρίζει.

Ø   Πλατιά παρομοίωση :  Ο Πάρης παρομοιάζεται με ένα περήφανο και όμορφο άλογο που σπάζει τα δεσμά του και τρέχει με ορμητικότητα και μεγάλη ταχύτητα.

Αναφορικό μέρος :  στ.506 – 511

Δεικτικό μέρος : στ. 512 – 514

Κοινός όρος : η εντυπωσιακή εμφάνιση, η ορμητικότητα, η περηφάνια και η ομορφιά.

Έμμεση παρουσίαση Αχιλλέα :

Ø   Ο Αχιλλέας κυρίεψε την πόλη της Ανδρομάχης, σκότωσε τον πατέρα της και τους 7 αδερφούς της και πήρε σκλάβα τη μητέρα της. Εξαιτίας του η Ανδρομάχη έμεινε ολομόναχη με μοναδικό στήριγμα τον Έκτορα.

Ø   Ο Αχιλλέας εξαίρεται ως πρωταγωνιστής στις μάχες που γίνονται σε διάφορες περιοχές της Τροίας και εξαίρεται το ήθος του, καθώς σεβάστηκε τον νεκρό πατέρα της Ανδρομάχης και του απέδωσε ταφικές τιμές και απελευθέρωσε τη μητέρα της, αφού πήρε λύτρα. Έντονη η αντίθεση με τη ραψ. Χ όπου θα κακοποιήσει το πτώμα του Έκτορα.

Ø   Τονίζεται η τραγικότητα της Ανδρομάχης, καθώς γνωρίζουμε ότι ο Αχιλλέας θα σκοτώσει και τον Έκτορα.

Ο πόλεμος μέσα από τις ειρηνικές σκηνές :

Παρόλο που ο ποιητής παρουσιάζει σκηνές μέσα στην Τροία, μακριά από το πεδίο της μάχης, δεν μας αφήνει να ξεχάσουμε τον πόλεμο :

Ø   Η Ανδρομάχη φοβάται ότι οι Αχαιοί την ώρα της μάχης θα ορμήσουν όλοι μαζί εναντίον του Έκτορα.

Ø   Αναφέρεται σε μια πολεμική επιδρομή του Αχιλλέα κατά την οποία σκότωσε τον πατέρα και τα επτά αδέρφια της.

Ø   Αναφέρονται 3 απόπειρες των Αχαιών για εκπόρθηση της Τροίας καθώς και ονόματα αρχηγών τους.

Ø   Ο Έκτορας προβλέπει την πτώση της Τροίας και τον αφανισμό της οικογένειας του και του λαού του.

Ø   Περιγράφει την κατάσταση δουλείας της Ανδρομάχης μετά την πτώση της Τροίας.

ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ.

Να απαντήσετε στις ερωτήσεις :

1.    Ποιοι νομίζετε ότι απεικονίζονται παρακάτω; Πού βρίσκονται σύμφωνα με το ομηρικό κείμενο και γιατί;

2.    Ποια είναι τα συναισθήματα της Ανδρομάχης στην  αρχή της ενότητας; ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3.    Να βρείτε τα άστοχα ερωτήματα της ενότητας.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………...

4.    Να εντοπίσετε σε ποια σημεία έχουμε επιβράδυνση. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………...

5.    Να βρείτε τουλάχιστον 2 προοικονομίες .  …………………………………………………………………………………

6.    Σε  ποια συναισθηματική κατάσταση βρίσκεται η Ανδρομάχη; ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

7.    Παρατηρώντας και την εικόνα να απαντήσετε στην ερώτηση : τι φοβάται η Ανδρομάχη για το μέλλον της;

8.    Πώς θα χαρακτηρίζαμε τον Έκτορα; ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

9.    Σε ποια σημεία φαίνεται απαισιόδοξος και σε ποια αισιόδοξος; ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

10.                       Να εντοπίσετε τουλάχιστον δύο σημεία όπου έχουμε επική ειρωνεία. ………………………………………………………………………………

11.                       Πώς προσπαθεί η Ανδρομάχη να πείσει τον άντρα της να μη φύγει για τη μάχη; ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

12.                       Σε ποια σημεία παρουσιάζεται έμμεσα ο Αχιλλέας; ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

13.                       Στο λόγο της Ανδρομάχης να βρείτε συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις και φράσεις. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

14.                       Γιατί ο Έκτορας δεν παραμένει στην πόλη , όπου θα ήταν ασφαλής; …………………………………………………………………………………

15.                       Τι εύχεται για το γιο του; ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

16.                       Να βρείτε μια πλατιά παρομοίωση και να τη σχολιάσετε. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….................

                                  ΡΑΨΩΔΙΑ Π

« ΤΟ ΚΥΚΝΕΙΟ ΑΣΜΑ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ»

Ο Πάτροκλος , παρασυρμένος απ’ τις επιτυχίες του , ξεχνάει την υπόδειξη του Αχιλλέα να μην απομακρυνθεί από τα καράβια και συνεχίζει την καταδίωξη ως τα τείχη , από τα οποία τον απωθεί ο ίδιος ο Απόλλων , προφητεύοντας ότι η Τροία δεν πρόκειται να κυριευτεί από τον Πάτροκλο και τον Αχιλλέα. Ενθαρρύνει τον Έκτορα , ο οποίος συγκρούεται με τον Πάτροκλο , με αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή του ο Κεβριόνης , ο ηνίοχος του Έκτορα. Ακολουθεί σκληρή μάχη γύρω από το νεκρό και τελικά οι Αχαιοί σκυλεύουν το σώμα του.  Ο Πάτροκλος κάνει 3 επιθέσεις και κάθε φορά σκοτώνει από 9 αντιπάλους. Στην τέταρτη επίθεση τον πλησιάζει ο Απόλλων κρυμμένος σ’ ένα σύννεφο και του αφαιρεί τα όπλα.  Ο Πάτροκλος παθαίνει σκοτοδίνη και  παραλύουν τα μέλη του. Βρίσκεται άοπλος σ’ αυτή την κατάσταση , τον χτυπάει από πίσω με το κοντάρι ο Εύφορβος και τον τραυματίζει ανάμεσα στους ώμους. Ο Έκτορας βλέποντας τον αντίπαλό του τραυματισμένο και άοπλο , τον πλησιάζει , του δίνει το θανατηφόρο χτύπημα και καυχιέται γεμάτος έπαρση για το κατόρθωμά του. Ο ετοιμοθάνατος Πάτροκλος απαντά στις καυχησιολογίες του Έκτορα τονίζοντας ότι δεν τον σκότωσε, επειδή ήταν πιο δυνατός, αλλά επειδή έτσι το θέλησαν η μοίρα κι ο Απόλλωνας . Και λίγο πριν ξεψυχήσει , προφητεύει το θάνατο του Έκτορα από το χέρι του Αχιλλέα.  Όμως, ο Έκτορας , γεμάτος  - ώρα να σκοτώσει και τον Αχιλλέα.  Ύστερα τραβάει τη λόγχη από το νεκρό Πάτροκλο κι αρχίζει να κυνηγάει τον ηνίοχό του, όμως εκείνος απομακρύνθηκε πάνω στα αθάνατα άλογα του Αχιλλέα.

·       Ενότητες :

1.    Η φονική επέλαση του Πάτροκλου ως τα τείχη της Τροίας. ( στ. 684 – 697)

2.    Η παρέμβαση του Απόλλωνα : αναχαίτιση του Πάτροκλου από τα τείχη και προτροπή προς τον Έκτορα για επίθεση.( 698 – 725)

3.     Ο Έκτορας στη μάχη – Φόνος του Κεβριόνη από τον Πάτροκλο.( 726 – 750)

4.    Μάχη γύρω από το νεκρό σώμα του Κεβριόνη – σκύλευση του πτώματός του .( 751- 785)

5.    Ο αφοπλισμός του Πάτροκλου από τον Απόλλωνα. ( 786- 804)

6.    Η πτώση και ο θανάσιμος τραυματισμός του Πάτροκλου.( 805- 817)

7.    Η έπαρση του Έκτορα. ( 818 – 842)

8.    Τα τελευταία λόγια και το ξεψύχισμα του Πάτροκλου.( 843- 867)

·       Τα πρόσωπα :

Πάτροκλος : γενναίος, ορμητικός, παθιασμένος, δίνει την εντύπωση ότι είναι άτρωτος και παντοδύναμος («ωσάν θεός»), η δύναμή του ξεπερνά τα ανθρώπινα μέτρα , αφού παρεμβαίνει ένας θεός , για να τραυματιστεί αργότερα από τον Εύφορβο και τον Έκτορα με άνανδρες επιθέσεις. Δεν εγκαταλείπει το κουράγιο και το πάθος του ούτε την ώρα που πεθαίνει → μειώνει τον αντίπαλό του, προβάλλει την αντρεία του και προλέγει το θάνατο του Έκτορα.

Έκτορας : αδιαφορεί για τους κανόνες πολεμικής δεοντολογίας, καταπατά τον κώδικα τιμής των ηρώων και επιτίθεται πάνοπλος στον άοπλο και τραυματισμένο Πάτροκλο. Δείχνει αλαζονεία και έπαρση. Καυχιέται ότι είναι ο πρώτος μαχητής και ποτέ δε θ’ αφήσει την Τροία να πέσει , επαίρεται για ένα κατόρθωμα που δεν του ανήκει ολοκληρωτικά , γίνεται πικρόχολος, βρίζει και ειρωνεύεται τον ετοιμοθάνατο αντίπαλό του, γίνεται ασεβής απέναντι στον ιερό θεσμό της ταφής και απάνθρωπος. Η αλαζονεία του αγγίζει τα όρια της ύβρεως.

Ο τυπικός αριθμός 3 : συχνά συναντάμε στα αρχαία λογοτεχνικά έργα το αριθμό 3 και τα πολλαπλάσιά του→ 9 Τρώες σκοτώνει ο Πάτροκλος, 3 επιθέσεις κάνει στα τείχη, 3 φορές σκοτώνει από 9 αντιπάλους, σε 3 φάσεις γίνεται η πτώση του Πάτροκλου και από 3 δράστες.

·       Επιφάνεια Απόλλωνα μπροστά στον Πάτροκλο και ενανθρώπιση μπροστά στον Έκτορα ( Άσιος).

·       Προοικονομίες :

686 – 687 : προοικονομείται ο θάνατος του Πατρόκλου.

707 – 708 :                            ότι οι Αχαιοί θα εκπορθήσουν την Τροία.

Πρόβλεψη ότι θα πεθάνει κι ο Έκτορας.

·       Ρεαλιστικές περιγραφές μάχης.

·       Αποστροφή : ο ποιητής απευθύνεται στους ήρωες.

·       Ειρωνεία : Πάτροκλου προς Κεβριόνη και Έκτορα προς Πάτροκλο.

·       Παρομοιώσεις :

1.    Ο Πάτροκλος κι ο Έκτορας που μάχονται για το σώμα του Κεβριόνη παρομοιάζονται με λιοντάρια που παλεύουν για ένα σκοτωμένο ελάφι. ( 757 – 761)

2.    Η πολεμική ορμή των Αχαιών και των Τρώων παρομοιάζεται με την ορμή δυο αντίθετων ανέμων που συγκρούονται στα δέντρα ενός πυκνού δάσους. ( 765 -771)

3.    Ο Κεβριόνης παρομοιάζεται με δύτη , καθώς πέφτει νεκρός απ’ το άρμα του. ( 745)

4.    Ο Πάτροκλος παρομοιάζεται με θεό ( 705)

5.    στ. 823 -829 :

« και ως λέοντας … στο λέοντα αποκάτω» : αναφορικό μέρος

« ομοίως … εθανάτωσε» : δεικτικό μέρος

κοινός όρος : ο τρόπος της άγριας θανάτωσης του αντιπάλου.

·       Αριστεία Πατρόκλου : περιγράφεται με λεπτομέρειες ο οπλισμός του Πατρόκλου ( πανοπλία Αχιλλέα) , ο θρίαμβος του Πάτροκλου παρουσιάζεται να ξεκινά από την πρώτη στιγμή : Οι Τρώες νομίζοντας ότι είναι ο Αχιλλέας τράπηκαν σε φυγή. Αυτός μονομάχησε με άξιους αντιπάλους και τους σκότωσε. Καταδίωξε τους Τρώες ως τα τείχη τους παραβαίνοντας την εντολή του Αχιλλέα. Έτσι, έδειξε αλαζονεία κι έφτασε στα όρια της ύβρεως.

·       Η ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΓΕΝΙΚΑ

Είναι η ξεχωριστή ανδρεία που επιδεικνύει ένας πολεμιστής στο πεδίο της μάχης. Προβάλλεται η γενναιότητα ενός πολεμιστή ως την κορύφωσή της. Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζει ο Όμηρος τις αριστείες είναι ο ακόλουθος :

-         οι ήρωες που ετοιμάζονται να αριστεύσουν εκπέμπουν ιδιαίτερη λάμψη.

-         Περιγράφεται με λεπτομέρειες ο οπλισμός τους.

-         Ορμούν ακάθεκτοι στη μάχη.

-         Συχνά πολεμούν πεζοί , ενώ οι αντίπαλοί τους είναι πάνω στο άρμα.

-         Σκοτώνουν τους εχθρούς τον ένα μετά τον άλλο.

-         Σκοτώνουν τους αντιπάλους δυο- δυο ή τρεις – τρεις.

-         Οι ήρωες που αριστεύουν ενδυναμώνονται από κάποιο θεό κι έχουν τη συνεχή συμπαράστασή του.

-         Μονομαχούν με τον πιο ισχυρό από τους εχθρούς ή με περισσότερους από έναν αντιπάλους.

-         Συχνά σκυλεύουν τους νεκρούς  αντιπάλους και παίρνουν και τα άλογά τους.

-         Τραυματίζουν ακόμα και τους θεούς που βρίσκονται με το μέρος των αντιπάλων.

-         Συχνά μεθούν από την επιτυχία και φτάνουν ως την ύβρη.

-         Η δράση των ηρώων προβάλλεται με παραστατικές παρομοιώσεις.

-         Στην κορύφωση χρησιμοποιείται η τεχνική της « αποτυχημένης απόπειρας» = ο ήρωας ορμάει 3 φορές και τον αναχαιτίζει κάποιος θεός.

v   Ο ποιητής μας έχει προετοιμάσει πολλές φορές με προοικονομίες για το θάνατο του Πάτροκλου.

v   Αποστροφή : το ρητορικό σχήμα κατά το οποίο ο ποιητής διακόπτει τη ροή του λόγου του και στρέφεται σ’ ένα πρόσωπο , του απευθύνει το λόγο , μιλώντας του σε β’ πρόσωπο.( π.χ. αποστροφή ποιητή προς Πάτροκλο) → αμεσότητα.

v   Ο αφοπλισμός του Πάτροκλου απαραίτητος :

-         εξυπηρετείται η πρόθεση του ποιητή να εξάρει τη γενναιότητα του Πάτροκλου και η πρόθεση του θεού να εξοντώσει τον Πάτροκλο.

-         Εξαίρεται η αξία της πανοπλίας του Αχιλλέα .

-         Γίνεται πιο αυστηρή η τιμωρία για την ύβρη.

v   Η πτώση του Πάτροκλου γίνεται σε 3 φάσεις : στην 1^η πρωταγωνιστεί ο Απόλλωνας, στη 2^η ο Εύφορβος και στην 3^η ο Έκτορας.

v   Η έπαρση και η αλαζονεία του Έκτορα, όταν σκοτώνει τον Πάτροκλο → εκφράζει τη βεβαιότητα ότι θα σώσει την Τροία , καυχιέται ότι είναι ο πιο σπουδαίος πολεμιστής ανάμεσα στους Τρώες, παρασύρεται από τη νίκη του και η αλαζονεία του τον οδηγεί σε ανεξέλεγκτη χαιρεκακία και εκδικητικότητα , καθώς προσπαθεί να ταπεινώσει τον αντίπαλό του την ώρα που εκείνος πεθαίνει. Με τα λόγια του δείχνει ασέβεια προς τον ιερό θεσμό της ταφής των νεκρών , καθώς λέει στον Πάτροκλο πως τα όρνια θα φάνε το νεκρό του σώμα. Μέσα στην παραφορά του ο Έκτορας βγάζει αυθαίρετα συμπεράσματα ( πως ο Αχιλλέας είχε συμβουλεύσει τον Πάτροκλο να ενεργήσει έτσι) → ειρωνεία : εμείς ξέρουμε πως ο Αχιλλέας του είχε πει να μην απομακρυνθεί)

v   Αντίληψη για το θάνατο : τη στιγμή του θανάτου η ψυχή εγκαταλείπει το σώμα , το οποίο δεν έχει πλέον καμία αξία, γιατί παραδίδεται στη φθορά . Όμως η ψυχή άυλη και χωρίς μορφή αφήνει τον επάνω κόσμο και κατευθύνεται στο σκοτεινό Άδη, χωρίς πια να απολαμβάνει τις χαρές της επίγειας ζωής.

ΡΑΨΩΔΙΑ Χ 247- 394

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο Έκτορας δυναμωμένος από την παραπλανητική υπόσχεση της Αθηνάς- Δηίφοβου ότι θα του συμπαρασταθεί, στέκεται σε θέση μάχης απέναντι από τον Αχιλλέα, ομολογεί ότι προηγουμένως τον είχε φοβηθεί, αλλά τώρα είναι αποφασισμένος να τον αντιμετωπίσει. Του ζητά να κάνουν μια συμφωνία : όποιος νικήσει να δώσει το νεκρό σώμα του άλλου στους δικούς του για ταφή. Ο Αχιλλέας δε δέχεται την πρόταση και δηλώνει ότι το μίσος που τους χωρίζει είναι αγεφύρωτο. Ρίχνει πρώτος το δόρυ, αλλά ο Έκτορας ξεφεύγει με έναν ελιγμό .Αποκτά αυτοπεποίθηση και τολμά να πει ότι θα νικήσει τον Αχιλλέα. Δεν αντιλήφθηκε ότι η Αθηνά του έδωσε το δόρυ του. Ο Έκτορας ρίχνει το δόρυ του, όμως αυτό χτυπά στην ασπίδα του Αχιλλέα και πέφτει μακριά. Αναζητά γεμάτος αγωνία τον Δηίφοβο , για να του δώσει άλλο δόρυ, αλλά δεν τον βρίσκει πουθενά και αντιλαμβάνεται το δόλο της Αθηνάς. Δεν παραιτείται , ορμά με το σπαθί του , αλλά ο Αχιλλέας αποκρούει το χτύπημα και δίνει το θανατηφόρο χτύπημα στον Έκτορα, δηλώνοντας ικανοποιημένος που εκδικήθηκε το θάνατο του Πατρόκλου.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1.    Η πρώτη φάση της μονομαχίας ( 247 – 295) :

v   Ο λόγος του Έκτορα

v   Η απάντηση του Αχιλλέα

v   Η κονταρομαχία

2.    Η δεύτερη φάση της μονομαχίας ( 296- 366) :

v   Ο δραματικός μονόλογος του Έκτορα

v   Η τελική φάση-  ο θάνατος του Έκτορα

3.    Ο πρώτος διασυρμός του νεκρού Έκτορα και ο θρίαμβος του Αχιλλέα ( 367 – 394)

ΛΟΓΟΣ ΕΚΤΟΡΑ

v   Ομολογεί ότι προηγουμένως τον είχε φοβηθεί, αλλά τώρα είναι αποφασισμένος να τον αντιμετωπίσει.

v   Δηλώνει ότι, αν τον σκοτώσει, θα σεβαστεί το σώμα του, θα πάρει τα όπλα του, αλλά θα δώσει το σώμα στους δικούς του, για να του αποδώσουν τις νεκρικές τιμές.

v   Το ίδιο ζητά κι από τον Αχιλλέα να κάνει.

v   Ο Έκτορας ήδη φοράει την παλιά πανοπλία του Αχιλλέα.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

v   Αρνείται οποιαδήποτε συμφωνία.

v   Δηλώνει ότι τρέφει απύθμενο μίσος για τον Έκτορα.

v   Παρομοιάζει την έχθρα τους με την έχθρα που υπάρχει ανάμεσα σε ανθρώπους και λιοντάρια ή λύκους και αρνιά.  ( Σχήμα αδυνάτου)

v   Είναι βέβαιος ότι θα σκοτώσει τον Έκτορα.

v   Ειρωνεύεται και προκαλεί τον Έκτορα να δείξει τη μεγαλύτερη πολεμική του ικανότητα.

v   Είναι αλαζόνας και είναι σίγουρος για το αποτέλεσμα της μονομαχίας.

v   Βασισμένος στη βοήθεια της Αθηνάς « προφητεύει» το θάνατο του αντιπάλου.

v   Δίνει εκδικητικό τόνο στην αναμέτρηση.

Η ΚΟΝΤΑΡΟΜΑΧΙΑ

v   Αρχίζει με κοντάρια και συνεχίζει με τα ξίφη.

v   Η Αθηνά βοηθά κρυφά τον Αχιλλέα προδικάζοντας το αποτέλεσμα του αγώνα.

v   Οι ευχές του Έκτορα για νίκη του αποτελούν επική ειρωνεία.

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑΣ

v   Ο Έκτορας διαπιστώνει ότι τη στάση των θεών : ο Απόλλωνας τον έχει εγκαταλείψει και η Αθηνά τον εξαπάτησε.

v   Δε διαμαρτύρεται , εκφράζει με πίκρα τη βεβαιότητα ότι επίκειται ο θάνατός του.

v   Αποδέχεται τη μοίρα του αλλά δεν κρίνει τους θεούς.

v   Λυτρώνεται απ’ το φόβο και επιλέγει ελεύθερα να πεθάνει πολεμώντας. 

v   Ο Έκτορας στην τελευταία του επίθεση παρομοιάζεται με αετό στην ορμητικότητα, την αγριότητα και την περηφάνια.

v   Η απόκρουση από τον Αχιλλέα δίνεται με παραστατική εικόνα.

v   Η επίθεση του Αχιλλέα δίνεται κι αυτή με παρομοίωση .Ο θάνατος του Έκτορα δεν είναι ακαριαίος, για να προλάβει να πει τα τελευταία του λόγια.

v   Ο Αχιλλέας καυχιέται, εκφράζει την ικανοποίηση της εκδικητικής του μανίας και νιώθει ότι εκπλήρωσε το χρέος του απέναντι στον Πάτροκλο.

v   Ο Έκτορας ικετεύει τον Αχιλλέα να δώσει το νεκρό του σώμα στους γονείς του και να πάρει ανταλλάγματα.

v   Ο Αχιλλέας αρνείται πεισματικά και εκδηλώνει το μίσος του ( στοιχείο υπερβολής)

v   Αρνείται περιφρονητικά τα δώρα και εκτοξεύει απειλές.

v   Με τα τελευταία λόγια του ο Έκτορας προειδοποιεί τον Αχιλλέα ότι η υβριστική του συμπεριφορά θα προκαλέσει την οργή των θεών και την τιμωρία και το θάνατό του.

v   Και ο ίδιος ο Αχιλλέας έχει επίγνωση της μοίρας του και την αποδέχεται.

Ο ΔΙΑΣΥΡΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΕΚΤΟΡΑ

v   Γύμνωση από τον οπλισμό.

v   Οι Αχαιοί μπήγουν στο άψυχο σώμα του τα κοντάρια τους.

v   Ο Αχιλλέας δίνει το πρόσταγμα για επίθεση στην Τροία.

v   Δίνει πρώτα όμως το σύνθημα να επιστρέψουν στα πλοία και να αποδώσουν νεκρικές τιμές στο φίλο του, τον Πάτροκλο.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΘΥΜΑ ΤΩΝ ΘΕΩΝ

v   Ο ρόλος των θεών είναι άλλοτε ευεργετικός και άλλοτε καταστροφικός για τους ανθρώπους.

v   Βοηθούν ή καταστρέφουν με την πραγματική τους μορφή φανερά ή κρυφά , αόρατοι ή με τη μορφή κάποιου άλλου.

v   Δεν ακολουθούν τους ηθικούς κανόνες των ανθρώπων.

v   Ο άνθρωπος έχει ένα είδος εσωτερικής ελευθερίας και σε περίπτωση που τον καταστρέφουν οι θεοί φταίει η αλαζονεία του. Συνήθως οι θεοί προειδοποιούν με σημάδια, για τα οποία όμως οι άνθρωποι αδιαφορούν και αφήνουν την Άτη να τους θολώσει το μυαλό. Έτσι φτάνουν στην ύβρη και τιμωρούνται.

Η ΝΙΚΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

v   Η Αθηνά συμπαραστέκεται και ηθικά και έμπρακτα στον Αχιλλέα και μάλιστα με σκανδαλώδη τρόπο.

v   Ο Έκτορας αποδέχεται τη μοίρα του και δεν κατηγορεί τους θεούς για το δόλο τους, αλλά αποφασίζει να πεθάνει ηρωικά.

v   Για τη νίκη του Αχιλλέα δεν ήταν αρκετή ή ανδρεία του, αλλά χρειαζόταν και θεϊκή βοήθεια.

v   Ωστόσο, η βοήθεια της Αθηνάς δε μειώνει την αξία του ήρωα.

ΡΑΨΩΔΙΑ Χ 247- 394

v   Σωστό ή λάθος;

1.    Ο Έκτορας δειλιάζει μπροστά στον Αχιλλέα.

2.    Ο Έκτορας δηλώνει ότι θα σεβαστεί το νεκρό σώμα του Αχιλλέα, αν τον σκοτώσει.

3.    Ο Αχιλλέας δέχεται να σεβαστεί κι αυτός το σώμα του Έκτορα σε περίπτωση που τον σκοτώσει.

4.    Ο Έκτορας έχει με το μέρος του την Αθηνά.

5.    Πρώτος ρίχνει το κοντάρι ο Αχιλλέας.

6.    Ο Αχιλλέας πετυχαίνει τον Έκτορα με την πρώτη.

7.    Ο Έκτορας έχασε το ακόντιό του.

8.    Ο Δηίφοβος ήταν κοντά του και του έδωσε άλλο ακόντιο.

9.    Ο Έκτορας όταν καταλαβαίνει την απάτη της Αθηνάς και ότι το πιο πιθανό είναι πως θα χάσει τη ζωή του, εγκαταλείπει τον αγώνα και τρέπεται σε φυγή.

10.                       Ο Έκτορας συνεχίζει να πολεμά ρίχνοντας  πέτρες.

11.                       Τελικά ο Έκτορας τραυματίζει θανάσιμα τον Αχιλλέα.

12.                       Ο Αχιλλέας μιλά με ευγενικά λόγια στον ηττημένο Έκτορα.

13.                       Ο Έκτορας παρακαλά τον Αχιλλέα να δώσει το σώμα του, μόλις πεθάνει , στους γονείς του, παίρνοντας ανταλλάγματα.

14.                       Ο Αχιλλέας δε δέχεται .

15.                       Ο Έκτορας, πριν ξεψυχήσει, προφητεύει και το χαμό του Αχιλλέα.

16.                       Οι Αχαιοί δε σεβάστηκαν το νεκρό σώμα του Έκτορα.

17.                       Οι Αχαιοί συνέχισαν τη μάχη μετά το θάνατο του Έκτορα.

Ερμηνευτικά σχόλια: προσωπικές σημειώσεις και επιλογή από taexeiola.gr