Ιλιάδα : Ερμηνευτικά σχόλια και ερωτήσεις

Εισαγωγή Ιλιάδας

Ερωτήσεις :

1.     Τι γνωρίζετε για τη χρονολογία σύνθεσης της Ιλιάδας και για τη χρονική σειρά με την οποία συνέθεσε ο Όμηρος τα δύο του έπη;

Απ : Η Ιλιάδα … γύρω στο 750 π .Χ. ( σελ. 8)

2.     Πώς ονομάζονται οι ενότητες στις οποίες χωρίζεται η Ιλιάδα, πόσες είναι και πώς δηλώνονται;

Απ : Η έκταση της Ιλιάδας … με ένα κεφαλαίο γράμμα ( σελ.8)

3.     Ποια είναι η σχέση της Ιλιάδας με την ιστορία;

Απ : Η Ιλιάδα … ιστορικό σύγγραμμα ( σελ.8-9)

4.     Ποιο είναι το κύριο θέμα, ποιο το περιεχόμενο της Ιλιάδας και πώς συνδέονται;

Απ : Στην Ιλιάδα το θέμα … πριν από την άλωση της πόλης. (σελ.9) – Το θέμα … από την Τροία( Ίλιον) ( σελ.9-10)

5.     Ποιες είναι οι διαφορές της Ιλιάδας και της Οδύσσειας α) ως προς το ύφος, β) ως προς το θέμα , γ) ως προς τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες , δ) ως προς την παρουσίαση των θεών και των ανθρώπων, ε) ως προς το γενικό χαρακτήρα;

Απ :  Ανάμεσα … νεανικής ηλικίας του ( σελ.10 -11)

ΙΛΙΑΔΑ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ

1.   Ποια είναι τα αρχαιότερα έπη της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας;

2.   Σε ποιον αιώνα τοποθετούνται χρονικά;

3.   Ποια είναι η έκταση της Ιλιάδας και πώς διαιρείται;

4.    Πώς δηλώνονται οι ιλιαδικές ραψωδίες;

5.   Ποιος είναι ο χαρακτήρας και το περιεχόμενο της Ιλιάδας;

6.   Θα μπορούσε το ιλιαδικό έπος να χρησιμοποιηθεί ως ιστορική πηγή για τον αιώνα στον οποίο αναφέρεται;

7.   Ποιο είναι το θέμα και ποιο το περιεχόμενο της Ιλιάδας;

8.   Ποιο είναι το χρονικό παρόν του έπους;

9.   Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στην Οδύσσεια και στην Ιλιάδα;

                                     Γενικά για την Ιλιάδα

                      Χρήσιμες σημειώσεις για τις εξετάσεις

Ø     Το ηθικό σχήμα στο έπος :  Ο άνθρωπος με την ελεύθερη βούληση και την προσωπική ευθύνη → Άτη = τύφλωση του νου → Ύβρη = υπέρβαση του μέτρου, έπαρση, ασέβεια → Νέμεση= οργή των θεών → Τίση = σκληρή τιμωρία.

Ø     Το επίθετο στην ομηρική ποίηση : Προσδίδει παλμό και δύναμη στο λόγο :

1.     περιγραφικά επίθετα ( π.χ. κοίλα πλοία) – 2. χαρακτηρολογικά επίθετα ( π.χ. οι μεγαλόψυχοι Αχαιοί) – 3. τυπικά επίθετα ( επαναλαμβανόμενα, π.χ. ο γοργοπόδης Αχιλλεύς)

Ø     Επική ειρωνεία :   1. ο ήρωας μιλά και δρα αγνοώντας ότι όσα λέει και πράττει τον οδηγούν αναπόδραστα στη συμφορά. Αντίθετα, οι ακροατές- αναγνώστες , που ξέρουν το μύθο στο γενικό του πλαίσιο, γνωρίζουν την τραγική κατάληξη. – 2. ο ήρωας μιλά και δρα γνωρίζοντας την πραγματική κατάσταση αλλά τα άλλα πρόσωπα που είναι παρόντα στη σκηνή την αγνοούν. Ο ήρωας χρησιμοποιεί σκόπιμα διφορούμενη γλώσσα εις βάρος ενός ή περισσότερων προσώπων.

Ø     Προοικονομία :  Είναι μια τεχνική της επικής αφήγησης όπου γίνεται υπαινιγμός ή αναφορά σε μια μελλοντική εξέλιξη των πραγμάτων – ένα είδος προειδοποίησης δηλαδή του ακροατή- αναγνώστη για την έκβαση ενός γεγονότος αλλά και για την τελική έκβαση της υπόθεσης. Συμβάλλει στην κορύφωση της έντασης και της αγωνίας του ακροατή : 1. προαίσθηση ενός ήρωα της αφήγησης για τη μελλοντική του τύχη – 2. προϊδεασμός του ακροατή εκ μέρους του αφηγητή για την έκβαση των πραγμάτων.

Ø     Επιβράδυνση :   Τεχνική αφήγησης που έχει σκοπό : 1. να αποσπάσει την προσοχή του αναγνώστη από τη ροή της αφήγησης και να τον ξεκουράσει, 2. να μας προετοιμάσει ώστε να παρακολουθήσουμε πιο άνετα τη συνέχεια της ιστορίας, 3. να αυξήσει την ένταση και την αγωνία, 4. να ποικίλει το θέμα του και να κάνει πιο ενδιαφέρουσα την πλοκή του έπους.  Ο ποιητής με εμβόλιμες διηγήσεις μεταβαίνει από το κύριο θέμα σε άλλο.

Ø     Τυπικό σκηνής ικεσίας :  1. Ο ικέτης ( θνητός ή θεϊκό πρόσωπο) συναντά το πρόσωπο που επιδιώκει να παρακαλέσει για κάτι, 2. Πέφτει γονυκλινής μπροστά του αγγίζοντας τα γόνατα και το πηγούνι του ( ή τα γένια), 3. Του υπενθυμίζει το καλό που του έχει κάνει ( εκδουλεύσεις, προσφορές, τιμές), 4. Του θέτει το αίτημά του ως αντάλλαγμα για το καλό που του είχε κάνει.

Ø     Η τιμή του ήρωα :  Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα για έναν ήρωα  από  το να προσβληθεί η τιμή και η αξιοπρέπειά του. Προτιμά να πεθάνει παρά να υποστεί ατίμωση.

Ø     Θεϊκές παρεμβάσεις :  1. Ενανθρώπιση : οι θεοί παρουσιάζονται μεταμορφωμένοι σε ανθρώπους, συζητούν και συντρώγουν μαζί τους, τους συμβουλεύουν, τους προτρέπουν ή τους αποτρέπουν. Άλλοτε οι θνητοί τους αντιλαμβάνονται κι άλλοτε όχι. – 2. Επιφάνεια : εμφανίζονται σε όνειρο ή σε κρίσιμες στιγμές δράσης, για να παρέμβουν στα ανθρώπινα. Γίνονται αμέσως αντιληπτοί από τους ανθρώπους. – 3. Με φωτισμό του νου : ο θεός φωτίζει το νου του ήρωα και αυτός προβαίνει σε κάποιες ενέργειες. Στα ομηρικά έπη η θεϊκή επέμβαση και η προσωπική ευθύνη συνυπάρχουν : μπορεί ο θεός να ανακατεύεται ενεργά στα έργα των θνητών, ωστόσο τις αποφάσεις παίρνει ο άνθρωπος ολομόναχος κι απόλυτα ελεύθερος.

Ø     Το μοτίβο του αδυνάτου :   Για να δηλώσει ο ομηρικός ήρωας ότι κάτι που επιθυμεί ή κάτι που του ζητούν δεν μπορεί να γίνει με κανένα τρόπο, προβάλλει το ακατόρθωτο, το αδύνατο : όπως δηλαδή είναι αδύνατο να παραβιαστεί ένα φυσικό φαινόμενο ή ένας φυσικός νόμος, έτσι είναι ανέφικτο κι αυτό που θέλει ή που του ζητούν.

Ø     Εσωτερικός μονόλογος :  Σε κρίσιμες ώρες ο ήρωας αναμετράει τους κινδύνους ή τις αξεπέραστες δυσκολίες που ορθώνονται μπροστά του. Διαισθάνεται κάποια επικείμενη συμφορά. Παροτρύνει τον εαυτό του να δείξει υπομονή ή θάρρος. Έτσι, γνωρίζουμε τις μύχιες σκέψεις και τα βαθύτερα συναισθήματα των προσώπων. Ο μονόλογος αποτελεί και στοιχείο προοικονομίας, γιατί η αποκάλυψη των σκέψεων, των προθέσεων ή των κινήτρων των ηρώων μας προϊδεάζει για το τι επακολουθεί.

Ø     Το μοτίβο της έκφρασης : Έκφραση = περιγραφή ανθρώπων, πραγμάτων, τόπων, έργων τέχνης.  ( πχ. Περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα, περιγραφή του υφαντού της Ελένης)

Ø     Αποστροφή :  Ο ποιητής διακόπτει ξαφνικά την αντικειμενική αφήγηση κι απευθύνεται σε κάποιον ήρωα του σε δεύτερο πρόσωπο. Την αποστροφή τη χρησιμοποιεί ο ποιητής κινούμενος από συμπάθεια προς τον ήρωα του και μάλιστα σε κρίσιμες στιγμές γι’ αυτόν που αξίζει να τον συμπονέσει ο αναγνώστης.

Ø     Το στοιχείο του θαυμαστού : υπερβαίνει τη φυσική τάξη και τις ανθρώπινες δυνάμεις. 1. επιφάνειες ή ενανθρωπίσεις θεών, εμφανίσεις τους στη γη και επέμβασή τους στα ανθρώπινα, 2. μεταμορφώσεις, 3. αθέατο : ένας θεός κάνει μια ενέργεια χωρίς να φαίνεται, 4. ξαφνική εμφάνιση ομίχλης , θύελλας, βροντών, αστραπών → στοιχεία θαυμαστά, όταν παρουσιάζονται εντελώς απρόσμενα και μάλιστα εν μέσω καλοκαιρίας και ηλιόλουστης μέρας.

Ø     Οι ήρωες και τα οικεία τους πρόσωπα :  Οι ομηρικοί ήρωες νιώθουν μεγάλη πίστη και αφοσίωση για τα οικογενειακά και φιλικά τους πρόσωπα .

Ø     Οι παρομοιώσεις στον Όμηρο :    Δίνουν ζωντάνια, παλμό και δύναμη στην αφήγηση. Είναι παρμένες από τη φύση ή τη ζωή του ανθρώπου μέσα στη φύση, βοηθούν τον ακροατή να καταλάβει κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες ή τον ξεκουράζουν και τον χαλαρώνουν, είναι λυρικές και ζωντανές . Μπορεί να είναι σύντομες ή εκτενέστερες.  Οι εκτενέστερες αποτελούνται από το αναφορικό και το δεικτικό μέρος και υπάρχει ένας κοινός όρος ανάμεσά τους.

Ø     Η κλίμακα των αξιών για τον ομηρικό ήρωα :  σεβασμός στους θεούς, υπεράσπιση της πατρίδας μέχρις εσχάτων, στοργή προς την οικογένεια, τους γονείς, τα αδέρφια, τους συμπατριώτες, τιμή, δόξα, υστεροφημία.

Ø     Άστοχα ερωτήματα :   Ένα πρόσωπο υποβάλλει διαζευκτικά ερωτήματα για υποτιθέμενες λύσεις στην απορία του κι αμέσως ακολουθεί εμφαντικά η ορθή απάντηση από το ερωτώμενο δεύτερο πρόσωπο.

Ø     Ο διάλογος στην ομηρική ποίηση : Μπορεί να έχει απλή μορφή

( ερώτηση – απάντηση) ή να εκφέρεται δραματικά ( προβολή αντιπαρατιθέμενων απόψεων και θέσεων). Ο διάλογος μαζί με την αφήγηση και την περιγραφή προωθούν τον επικό μύθο.

Ø     Η επανάληψη :  επαναλαμβάνονται εκφράσεις, στίχοι , ενότητες για να διαβιβαστεί μια εντολή, παραγγελία ή είδηση, για να περιγραφεί ένα φυσικό φαινόμενο ή για να παρουσιαστεί μια τυπική ενέργεια ( ετοιμασία θυσίας, ταξιδιού, φαγητού...) Επηρεάζει συναισθηματικά τους ακροατές.

Ø     Οι ήρωες αγαπούν τη ζωή που θυσιάζουν :   η ζωή είναι ακριβή κι αξιαγάπητη για τον ομηρικό ήρωα, αλλά δεν διστάζει να τη θυσιάζει για την τιμή και για κάποια ιδανικά.

Ø     Η ελευθερία του ανθρώπου στον Όμηρο :  η θεϊκή επέμβαση και η ανθρώπινη ευθύνη συνυπάρχουν.

Ø     Τυπική σκηνή μονομαχίας : 1. Οι αντίπαλοι ορμούν ο ένας εναντίον του άλλου, 2. ανταλλάσσουν λόγους απειλητικούς, χλευαστικούς ή υβριστικούς ( αγώνας λόγων), 3. γίνεται κάποια θεϊκή παρέμβαση, 4.ακολουθούν ανελέητα χτυπήματα, 5. το θανάσιμο πλήγμα υφίσταται αυτός που εγκαταλείπεται από τους θεούς, 6. ακολουθεί σκύλευση του νεκρού ( ο νικητής παίρνει τα όπλα του), 7. ο νικητής υπερηφανεύεται με κομπαστικά λόγια, 8. ο ετοιμοθάνατος ήρωας προλέγει συχνά το τέλος του αντιπάλου του.

Ø     Γόος και μοιρολόι :  ο οδυρμός των ηρώων για το χαμό αγαπημένων προσώπων δεν θεωρείται ντροπή , είναι κάτι αυθόρμητο και φυσιολογικό : 1. Σπαραχτικός θρήνος στο άκουσμα του θανάτου προσφιλούς προσώπου, 2. αυτός που θρηνεί κόβει τα μαλλιά του ή ρίχνει στο κεφάλι του χώμα χτυπώντας με τα χέρια τα στήθη του, 3. εγκωμιάζει τις αρετές του σκοτωμένου, 4. προσκαλούνται και μοιρολογήτρες που αναλαμβάνουν να θρηνούν και να εγκωμιάζουν το νεκρό, 5. το μοιρολόι συνεχίζεται και μετά την ταφή, 6. ο ήρωας που έχασε αγαπημένο πρόσωπο στη μάχη ετοιμάζεται να ριχτεί εναντίον των εχθρών για να πάρει εκδίκηση.

Ø     Κυκλική σύνθεση :  λέξεις, φράσεις ή στίχοι ίδιου νοήματος επαναλαμβάνονται αυτολεξεί ή παραλλαγμένοι δημιουργώντας νοηματικούς κύκλους. Έτσι, ο ποιητής δίνει έμφαση όπου θέλει.  

Προοίμιο

Στοιχεία δομής

Οι στίχοι 1- 7 αποτελούν το προοίμιο της Ιλιάδας, δηλαδή τον πρόλογο, την εισαγωγή του έπους. Το προοίμιο αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό κάθε επικού ποιήματος και αποτελείται από τρία μέρη:

1.   Επίκληση στη Μούσα (ο ποιητής καλεί τη Μούσα να τον βοηθήσει να αφηγηθεί τα γεγονότα).

2.   Διήγηση (η υπόθεση του έπους με πολύ λίγα λόγια).

3.   Παράκληση (ο ποιητής ζητά από τη Μούσα να αρχίσει τη διήγησή της από κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή ή απ' όπου θέλει η ίδια.

Στο προοίμιο της Ιλιάδας βρίσκουμε τα δύο πρώτα μέρη: Επίκληση: στ. 1. Διήγηση: στ. 2-5,

ενώ, μολονότι δίνεται η χρονική αφετηρία της αφήγησης στους στ. 6-7, δεν υπάρχει τυπικά η παράκληση.

ΡΑΨΩΔΙΑ Α

ΣΤΙΧΟΙ 8 – 53

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στο προοίμιο ο ποιητής ζήτησε από τη Μούσα να ψάλει το θυμό του Αχιλλέα, που έφερε στους Αχαιούς πολλές πίκρες και θανάτους. Ο θυμός άρχισε από τη στιγμή που ο ήρωας μάλωσε με τον Αγαμέμνονα. Την έχθρα ανάμεσά τους άναψε ο θεός Απόλλωνας, που θύμωσε, επειδή ο Αγαμέμνονας πρόσβαλε τον ιερέα του, τον Χρύση. Η κόρη του, η Χρυσηίδα, βρισκόταν στα χέρια του Αγαμέμνονα ως πολεμικό λάφυρο. Αυτός παρουσιάστηκε ως ικέτης στους Αχαιούς και τους παρακαλούσε να την ελευθερώσουν, προσφέροντας λύτρα και ζητώντας να σεβαστούν τον Απόλλωνα. Τους ευχήθηκε να γυρίσουν νικητές στην πατρίδα τους. Οι στρατιώτες ήθελαν να δεχτούν την προσφορά του, αλλά ο Αγαμέμνονας τον έδιωξε οργισμένος ,δηλώνοντας προκλητικά ότι θα πάρει τη Χρυσηίδα μαζί του στην Ελλάδα. Ο ιερέας έφυγε φοβισμένος και παρακάλεσε τον Απόλλωνα να τιμωρήσει τους Αχαιούς για την προσβολή που του έκαναν. Ο θεός ανταποκρίθηκε : κατέβηκε οργισμένος από τον Όλυμπο και άρχισε να σκορπά το θάνατο στα ζώα και στο στρατό των Αχαιών.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1.    Ο ρόλος του Απόλλωνα ( 8 -11)

2.    Ο ερχομός του Χρύση με λύτρα και η ικεσία του για την απελευθέρωση της κόρης του ( 12 – 22)

3.    Η θετική αντίδραση όλων των άλλων Αχαιών , η απάνθρωπη απάντηση του Αγαμέμνονα και η αποπομπή του Χρύση ( 23 -33)

4.    Η αποχώρηση του Χρύση και η προσευχή του στον Απόλλωνα για τιμωρία των Αχαιών ( 34 – 43)

5.    Η σκληρή τιμωρία των Αχαιών από τον Απόλλωνα ( 44 -53)

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ

Πίσω από κάθε πράξη των ανθρώπων κρύβεται ένας θεός. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους. Οι θεοί αναμειγνύονται στα ανθρώπινα είτε για να καθοδηγήσουν είτε για τιμωρήσουν. Η αρχική ευθύνη είναι των ανθρώπων ( π.χ. η προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα προκάλεσε την τιμωρία του Απόλλωνα)

Ο ΧΡΥΣΗΣ

Είναι ο πατέρας – ικέτης που φέρνει πλούσια δώρα, για να ελευθερώσει την κόρη του, αλλά και ο ιερέας του Απόλλωνα που κρατά χρυσό σκήπτρο ( συμβολίζει την εξουσία που έχει από το θεό). Είναι φορέας της θεϊκής εξουσίας και η μεγαλόπρεπη εμφάνισή του περιβάλλεται με το κύρος, το βαθύ σεβασμό αλλά και το φόβο που προκαλεί ο Απόλλωνας. Χρησιμοποιεί ευγενικές και ήπιες εκφράσεις και αποφεύγει τις υπερβολές. Ακόμη και οι απειλές του είναι καλυμμένες κι όχι απροκάλυπτες. Ξεχωρίζει για την αξιοπρέπεια, την περηφάνια και το ευγενές του ήθος. Κερδίζει τη συμπάθεια των Αχαιών στρατιωτών. Συμπεριφέρεται με σοβαρότητα, ευπρέπεια και κοσμιότητα. Ο λόγος του είναι προσεγμένος : κολακεύει τους Αχαιούς και έχει απόλυτο έλεγχο των λόγων και των πράξεών του. Όταν τον διώχνει ο Αγαμέμνονας, δίνει την εικόνα ενός τρομοκρατημένου και ανυπεράσπιστου ανθρώπου. Όταν όμως προσεύχεται στον Απόλλωνα, δεν είναι ο αδύναμος και πράος πατέρας αλλά ο δυνατός ιερέας. Με την αυτοπεποίθηση του ανθρώπου που έχει το δίκαιο με το μέρος του και το θεό στο πλευρό του καταριέται αυτούς που τον ταπείνωσαν και ζητά την τιμωρία τους.  

ΔΟΜΗ ΙΚΕΣΙΑΣ

1.    Προσφώνηση όλων των Αχαιών και ειδικά των Ατρειδών( «ω γενναιόκαρδοι Αχαιοί, ω βασιλείς Ατρείδες»)

2.    Ευχή για την κατάληψη της Τροίας και την επιστροφή στην πατρίδα ( εύχεται κάτι αντίθετο με τα συμφέροντα της πόλης του, για να απελευθερώσει την κόρη του, είναι σε τραγική θέση)

3.    Αίτημα για την απόδοση της κόρης του

4.    Προσφορά λύτρων για την εξαγορά της Χρυσηίδας

5.    Προτροπή για ευλάβεια στον Απόλλωνα ( αν σεβαστούν τον ιερέα του, θα κερδίσουν την εύνοια του – αδιόρατη απειλή ότι σε αντίθετη περίπτωση, θα έχουν να κάνουν μαζί του)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ

v   Μιλά περιφρονητικά και προσβλητικά. Αρνείται να εισακούσει το αίτημα και τον διώχνει με απειλές χωρίς να σεβαστεί στο πρόσωπό του ούτε τον ικέτη- πατέρα ούτε τον ιερέα του Απόλλωνα. Φαίνεται αλαζόνας, σκληρός, απάνθρωπος και άπονος. Σκέφτεται μόνο τον εαυτό του και το ατομικό του συμφέρον , είναι εγωιστής και συμφεροντολόγος. Δηλώνει ότι θα πάρει σκλάβα τη Χρυσηίδα στην Ελλάδα. Ταπεινώνει τον Χρύση και περιφρονεί τον Απόλλωνα. Αδιαφορεί για τη γνώμη των άλλων Αχαιών , είναι αυταρχικός και άδικος και διαπράττει ύβρη. Είναι προκλητικός, απειλητικός και ασεβής. Οι απειλές του είναι ξεκάθαρες και απροκάλυπτες.

Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ

1. Επίκληση του θεού ( « Άκουσε με…»

2. Προσφώνηση ( « αργυρότοξε, της Χρύσης και της θείας Κίλλας προστάτη , κύριε στην Τένεδο»)

3. Διακριτική υπενθύμιση των προσφορών του θνητού στο θεό, ώστε η βοήθειά του να έρθει ως αυτονόητο αντάλλαγμα ( του έχτισε ναό και του πρόσφερε θυσίες)

Οι σχέσεις ανθρώπων και θεών βασίζονταν στην αρχή προσφοράς – ανταπόδοσης.

4. Αίτημα – κατάρα ( « τα βέλη σου στους Δαναούς τα δάκρυά μου ας πληρώσουν») 

ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Η ανταπόκριση του θεού είναι ακαριαία :

v   Οπτική εικόνα : κατεβαίνει από τον Όλυμπο θυμωμένος και χολωμένος με το τόξο και τη φαρέτρα του.

v   Ακουστική εικόνα : « εβρόντησαν επάνω του τα βέλη»

v   Οπτική εικόνα : παίρνει θέση μάχης απέναντι απ’ τους Αχαιούς και τοξεύει.

v   Ακουστική εικόνα : « αχός εβγήκε τρομερός απ’ τ’ ασημένιο τόξο»

v   Οπτική εικόνα : « των νεκρών παντού πυρές εκαίαν»

v   Το στοιχείο του θαυμαστού : επιφάνεια θεού και δράση του → προκαλεί μολυσματική ασθένεια με τα βέλη του.

v   Νόμος των 3 : ο θεός τοξεύει πρώτα τα μουλάρια , μετά τα σκυλιά και τελευταία τους ανθρώπους.

v   Καύση νεκρών = αναχρονισμός : έκαιγαν νεκρούς την εποχή του ποιητή, ενώ στα μυκηναϊκά χρόνια επικρατούσε η συνήθεια της ταφής των νεκρών.

ΡΑΨΩΔΙΑ Α

ΣΤΙΧΟΙ 54 – 105

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο ποιητής αναφέρει ότι ο λοιμός εδώ και 9 μέρες έφερε πανωλεθρία στο στρατόπεδο των Αχαιών κι ο Αχιλλέας συγκάλεσε συνέλευση όλου του στρατού, για να βρουν τρόπο ώστε να εντοπιστεί η αιτία του θανατικού και να απαλλαγούν απ’ αυτό. Ο μάντης Κάλχας ύστερα από προτροπή του Αχιλλέα αποκάλυψε ότι η αιτία της οργής του Απόλλωνα και του θανατικού ήταν η προσβολή του Χρύση από τον Αγαμέμνονα και η άρνηση του να του δώσει τη Χρυσηίδα. Πρέπει λοιπόν να την επιστρέψει και μάλιστα χωρίς λύτρα και κάνοντας μια ιερή θυσία. Αυτά τα λόγια του Κάλχα εξόργισαν τον Αγαμέμνονα.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1.    Σύγκληση του στρατού σε συνέλευση από τον Αχιλλέα ( 54-59)

2.    Προτάσεις του Αχιλλέα για την εύρεση του αιτίου του κακού ( 60-68)

3.    Ο μάντης Κάλχας και οι δισταγμοί του ( 69 – 84)

4.    Η ένορκη διαβεβαίωση του Αχιλλέα για την προστασία του Κάλχα ( 85-92)

5.    Η αποκάλυψη από τον Κάλχα ότι ο Αγαμέμνονας είναι ο αίτιος του κακού και οι προτάσεις του για απαλλαγή από αυτό ( 93-101)

6.    Περιγραφή της οργής του Αγαμέμνονα( 102- 105)

ΡΟΛΟΣ ΗΡΑΣ

1.    Η Ήρα επέλεξε τον Αχιλλέα να δραστηριοποιήσει τους άλλους Αχαιούς.

2.    Είναι με το μέρος των Αχαιών.

ΛΟΓΟΣ ΑΧΙΛΛΕΑ

1.    Προσφωνεί τον Αγαμέμνονα επίσημα ( « Ατρείδη») – τον τιμάει σαν αρχηγό.

2.    Παρουσιάζει την κρισιμότητα της κατάστασης ( λοιμός- πόλεμος)

3.    Κάνει πρόταση να καταφύγουν στη μαντική .

4.    Δεν αμφιβάλλει ότι αιτία του θανατικού είναι ο Απόλλωνας.

5.    Αναρωτιέται σε ποια προσφορά δεν υπήρξαν συνεπείς και πρέπει να την επανορθώσουν, για να τον εξευμενίσουν.

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΜΑΝΤΗ

1. Τον τιμά με το χαρακτηρισμό « ορνεοσκόπος πρώτος»

2. Του αναγνωρίζει την ικανότητα να τα γνωρίζει όλα.

3. Υπενθυμίζει ότι η εκστρατεία στην Τροία έγινε ύστερα από μαντική υπόδειξη του Κάλχα.

4. Μας πληροφορεί ότι την τέχνη του την οφείλει στον Απόλλωνα.

5. Διαβεβαιώνει ότι ο μάντης θα μιλήσει καλοπροαίρετα .

ΑΙΤΗΜΑ ΚΑΛΧΑ ΓΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Ο Κάλχας πριν ξεκινήσει τη μαντεία του , με τη σοφία και τη διορατικότητά του, ζητά από τον Αχιλλέα να δεσμευτεί με όρκο ότι θα τον προστατέψει  έμπρακτα, γιατί αυτά που θα αποκαλύψει θα τον βάλουν σε μεγάλο κίνδυνο. Η πείρα του τον έχει διδάξει τι συμβαίνει όταν συγκρούονται ένας βασιλιάς με έναν ανίσχυρο άνθρωπο ( συντρίβεται από τον ισχυρό , ακόμη κι αν λέει την αλήθεια)

Η ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

Ο Αχιλλέας δεσμεύεται με όρκο ότι θα προστατέψει τον μάντη, ακόμη κι αν έρθει αντιμέτωπος με τον Αγαμέμνονα.

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΑΙΤΙΟΥ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ

Ο μάντης αποκαλύπτει ότι ο Αγαμέμνονας είναι ο αίτιος του κακού και προτείνει τη λύση : να επιστραφεί η Χρυσηίδα στον πατέρα της χωρίς λύτρα και αφού γίνει μεγάλη θυσία. Εκφράζει την επιφύλαξή του για την ανταπόκριση του θεού.

Ο ΟΡΓΙΣΜΕΝΟΣ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ

Είναι οργισμένος : « φαρμακωμένος, η χόλη τα μαύρα σωθικά του πλημμύριζ’ όλα , άστραφταν τα μάτια του ωσάν φλόγες»

ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ

v   Αναλυτικός λόγος του Αχιλλέα στους Αχαιούς και άστοχα ερωτήματα.

v   Πλατιά παρουσίαση του Κάλχα.

v   Οι δισταγμοί του Κάλχα.

v   Η αναλυτική δέσμευση του Αχιλλέα με όρκο.

v   Η μεθοδική προφητεία του Κάλχα.

Ο ποιητής καθυστερεί να παρουσιάσει την αποκάλυψη της αιτίας του λοιμού . Αυξάνει την αγωνία και το ενδιαφέρον των ακροατών.

ΡΑΨΩΔΙΑ Α

ΣΤΙΧΟΙ 106 – 188

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο Αγαμέμνονας ξεσπά με οργή ενάντια στον Κάλχα κατηγορώντας τον ότι μόνο δυσάρεστα του προμαντεύει, όμως μετά δηλώνει ότι , αφού είναι για το καλό του στρατού τους θα πειθαρχήσει στην εντολή του δίνοντας πίσω τη Χρυσηίδα , παρόλο που γι’ αυτόν είναι κάτι πολύ σημαντικό. Όμως για αντάλλαγμα της υποχώρησής του απαιτεί να του δοθεί άλλο τιμητικό δώρο. Ο Αχιλλέας του υπενθυμίζει ότι δεν υπάρχουν αμοίραστα λάφυρα και του υπόσχεται ότι, όταν κυριέψουν την Τροία, θα τον αποζημιώσουν με το παραπάνω. Ο Αγαμέμνονας δε συμβιβάζεται, αντιμετωπίζει με καχυποψία την πρόταση του Αχιλλέα και τονίζει ότι θα πάρει με τη βία το δώρο άλλου αρχηγού. Τα λόγια του εξοργίζουν τον Αχιλλέα, ο οποίος του εκτοξεύει σκληρούς χαρακτηρισμούς και δηλώνει ότι κάτω από τέτοιες συνθήκες δεν έχει νόημα να πολεμάει για την τιμή των Ατρειδών. Δηλώνει ότι θα πάρει το στρατό του και θα φύγει. Ο Αγαμέμνονας σκληραίνει τη στάση του . Αδιαφορώντας για την απειλή του Αχιλλέα , τον υποτιμά λέγοντας ότι δεν υπολογίζει τη δύναμή του και του δηλώνει προκλητικά ότι θα πάρει το δικό του λάφυρο, τη Βρισηίδα.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1.    Η επίθεση του Αγαμέμνονα( 106-121)

2.    Προτροπή του Αχιλλέα στον Αγαμέμνονα για συμμόρφωση προς τις υποδείξεις του μάντη ( 122-130)

3.    Συγκατάνευση του Αγαμέμνονα με προβολή απαιτήσεων ( 131-148)

4.    Οργισμένη αντίδραση του Αχιλλέα και απειλή για αποχώρησή του από τον πόλεμο ( 149- 172)

5.    Περιφρονητική και απειλητική ανταπάντηση του Αγαμέμνονα ( 173- 188)

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ

v   Η αγανάκτηση του Αγαμέμνονα φανερώνει μνησικακία, εκδικητικότητα και τάση για μετάθεση ευθυνών: κατηγορεί το μάντη ο οποίος μεταφέρει το θέλημα των θεών.

v   Συγκρίνει τη Χρυσηίδα με τη γυναίκα του : δίνει έμφαση στις χάρες της κι έτσι εξηγεί γιατί δεν την επέστρεψε στον πατέρα της και δηλώνει έμμεσα ότι η επιστροφή της θα αποτελέσει απόδειξη της μεγαλοψυχίας του ηγέτη, που θυσιάζει κάτι πολύτιμο για το καλό των στρατιωτών του.

v   Ιδανικός τύπος γυναίκας : όμορφη , με καλοφτιαγμένο σώμα , ψηλή με ωραίο παράστημα κι επιβλητική εμφάνιση, έξυπνη και χρυσοχέρα.

v   Δηλώνει ότι είναι πρόθυμος να επιστρέψει τη Χρυσηίδα αλλά με τον όρο να πάρει αντάλλαγμα : αυτό δείχνει τον εγωκεντρισμό του αλλά και εξυπηρετεί την ποιητική οικονομία.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

Ξαφνιάζεται, αγανακτεί, αλλά προσπαθεί να ελέγξει τον εαυτό του μιλώντας με ήρεμο τόνο. Επιχειρηματολογεί, για να δείξει ότι δεν υπάρχουν λάφυρα. Υπόσχεται μελλοντικά ανταμοιβή στον Αγαμέμνονα μετά την άλωση της Τροίας. Υποδηλώνει ότι η αντιπαράθεση αφορά όλο το στράτευμα.

Ραψωδία Α 189 – 245

Νόημα : Ο Αχιλλέας σκεφτόταν να επιτεθεί στον Αγαμέμνονα και να τον σκοτώσει, αλλά η Ήρα στέλνει την Αθηνά να τον συγκρατήσει. Ο Αχιλλέας υπακούει , αλλά αποκαλεί τον Αγαμέμνονα δειλό και μέθυσο και ορκίζεται ότι οι Αχαιοί θα τον αποζητούν απεγνωσμένα , όταν ο Έκτορας θα τους σκοτώνει ασταμάτητα.

Αχιλλέας : Χάνει την ψυχραιμία του και απειλεί ότι θα εγκαταλείψει τον πόλεμο και θα γυρίσει στην πατρίδα του , αφού νιώθει αδικημένος και περιφρονημένος από τον Αγαμέμνονα. Η Αθηνά σταματά την οργή του Αχιλλέα και δεν του επιτρέπει να συνεχίσει τη λεκτική διαμάχη. Παρουσιάζεται ευσεβής και συνετός στις συμβουλές της Αθηνάς. Μπορεί να ελέγξει τον εαυτό του και τα λόγια του. Πικραμένος περιφρονεί τον Αγαμέμνονα και του λέει ότι θα μετανιώσει πικρά για αυτή τη συμπεριφορά.

Πολιτισμικά στοιχεία :

·       Αν και στην εποχή του Ομήρου ήταν γνωστή η χρήση του σιδήρου, τα όπλα στα ομηρικά έπη παρουσιάζονται να είναι φτιαγμένα από χαλκό.

·       Οι Αχαιοί είχαν μακριά μαλλιά ( = βασικό στοιχείο ομορφιάς). Τα ξανθά σγουρά μαλλιά θεωρούνταν ξεχωριστά.

Προοικονομία : - στίχοι 212-214 : μελλοντική ταπείνωση Αγαμέμνονα και δικαίωση Αχιλλέα.

-         στίχοι 241- 245 : ο ίδιος ο Αχιλλέας προειδοποιεί πότε θα τον αποζητήσουν οι Αχαιοί.

v   Ο Αχιλλέας είναι τόσο οργισμένος που σκέφτεται να τραβήξει το ξίφος του και να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα. Ξέρει όμως ότι δεν πρέπει να το κάνει. Αμφιταλαντεύεται λοιπόν.

v   Επειδή ο Αχιλλέας γνωρίζει κατευθείαν τη θεά Αθηνά, καταλαβαίνουμε ότι παρουσιάστηκε με την κανονική της μορφή = επιφάνεια. Δεν είχε καιρό για χάσιμο. Αν παρουσιαζόταν ως θνητός , ίσως να μην άκουγε τη συμβουλή να συγκρατηθεί και να μη σκοτώσει τον Αγαμέμνονα.

v   Ο Αγαμέμνονας διαπράττει ύβρη και ο στρατός του θα υποστεί πολλές ήττες εξαιτίας της αποχώρησης του Αχιλλέα από τον πόλεμο.

v   Η Αθηνά κατεβαίνει να συμβουλεύσει τον Αχιλλέα κι όχι να του επιβάλλει το σωστό. Οι θνητοί έχουν την ελευθερία να πράξουν ό,τι θέλουν.

v   Εκείνη την εποχή εκτός από τις μάχες γίνονταν και ειδικές αποστολές, ενέδρες και κατασκοπία. Τις αποστολές αναλάμβαναν οι καλύτεροι πολέμαρχοι.

v   Όλο το απόσπασμα αποτελεί μια ενότητα : Ο Αχιλλέας σκέφτεται να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα, αλλά τον συγκρατεί η Αθηνά.  

Ραψωδία Α

Στίχοι 350 – 431

Νόημα : Ο Αχιλλέας κάθεται μόνος στο ακρογιάλι και παραπονιέται στη θεά μητέρα του για τις εξελίξεις. Εκείνη έρχεται, για να τον παρηγορήσει. Ο Αχιλλέας διηγείται τι συνέβη μέχρι εκείνη τη στιγμή που ο Αγαμέμνονας του πήρε τη Βρισηίδα.  Στη συνέχεια, της ζητά να μεσολαβήσει στο Δία και να του ζητήσει να σταθεί στο πλευρό των Τρώων. Η Θέτις υπόσχεται να μιλήσει στο Δία, μόλις γυρίσει από τους Αιθίοπες. Την ώρα που φεύγει η θεά, φτάνει και το καράβι που μεταφέρει τη Χρυσηίδα.

Ενότητες : 1. στίχοι 350 – 413 : Ο Αχιλλέας παραπονιέται στη Θέτιδα για όσα συνέβησαν.

2. στίχοι 414 – 431 : Η Θέτιδα παρηγορεί τον Αχιλλέα και υπόσχεται να μεσολαβήσει στο Δία.

Αχιλλέας : Στη σκηνή αυτή μοιάζει περισσότερο με μικρό παιδί που νιώθει αδύναμο να αντιμετωπίσει κάποια αδικία και τρέχει στη μητέρα του να το βοηθήσει. Είναι ευαίσθητος και τρυφερός και παραπονιέται στη μητέρα του. Εμφανίζεται εκδικητικός και θέτει ως στόχο την τιμωρία των αντιπάλων του και είναι σταθερός στην άποψή του.

Θέτιδα : τραγική μητέρα- θεά που ξέρει ότι ο γιος της θα πεθάνει νέος και δεν μπορεί να κάνει κάτι , για να αποτρέψει το θάνατό του. Είναι στοργική και τρυφερή μητέρα , συμπαραστέκεται στον Αχιλλέα και υπόσχεται να μεταφέρει το αίτημα του στο Δία. Παρόλο που είναι θεά, στη σκηνή αυτή παρουσιάζεται ως πονεμένη, απλή και ανήσυχη κοινή θνητή πρόθυμη να κάνει τα πάντα, για να απαλύνει τον πόνο του γιου της.

Πολιτισμικά στοιχεία : βασιλεία

Προοικονομία : στίχοι 395, 408, 420 -421 , 427 – 429

Επιβράδυνση : στίχοι 424 – 427 : Το ταξίδι των θεών στην Αιθιοπία καθυστερεί τη μεταφορά του αιτήματος του Αχιλλέα από τη Θέτιδα στο Δία. Έτσι, μεγαλώνει η αγωνία των ακροατών.

v   Να βρείτε μέσα από το κείμενο μια εικόνα, μια παρομοίωση, μια προσωποποίηση , μια μεταφορά και ένα τυπικό επίθετο : ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

v   Η τιμή προβάλλεται στα ομηρικά έπη ως υπέρτατη αξία.

v   Η προσευχή του Αχιλλέα στη μητέρα του δεν ακολουθεί την τυπική δομή προσευχής ( δηλ. ταυτότητα θεού, λόγοι για τους οποίους πρέπει να ανταποκριθεί ο θεός στα αιτήματα του θνητού, αίτημα)

v   Στα ομηρικά έπη οι ήρωες έκλαιγαν και θρηνούσαν χωρίς να ντρέπονται. Δεν ήταν υποτιμητική η συναισθηματική έκρηξη του κλάματος.

« Σκηνές από τον Όλυμπο»

Περίληψη : Οι θεοί επιστρέφουν από το ταξίδι τους στη χώρα των Αιθιόπων και η Θέτιδα επισκέπτεται το Δία και τον παρακαλεί να δώσει ένα τέλος στην αδικία που υφίσταται ο Αχιλλέας. Εκείνος, αν και σκέφτεται την αντίδραση της Ήρας, της υπόσχεται ότι θα το κάνει. Ικανοποιημένη η Θέτιδα επιστρέφει στη θάλασσα και ο Δίας πηγαίνει στο ανάκτορό του όπου τον υποδέχονται με τιμές οι άλλοι θεοί. Η Ήρα συμπεριφέρεται ζηλότυπα και προσπαθεί να μάθει πληροφορίες για τη συνάντησή του με τη Θέτιδα. Εκείνος εξοργίζεται και την απειλεί. Επεμβαίνει ο Ήφαιστος και συμβουλεύει τη μητέρα του να μη μαλώνει με το Δία , γιατί κανείς δεν μπορεί να γλιτώσει από την οργή του. Της θυμίζει μάλιστα πως ο Δίας τον εκσφενδόνισε από τον Όλυμπο, όταν κάποτε τόλμησε να πάρει το μέρος της και να τη βοηθήσει. Η ιστορία αυτή ξαναφέρνει την ευθυμία ανάμεσα στους θεούς. Το γλέντι συνεχίζεται μέχρι τη δύση, οπότε οι θεοί πηγαίνουν για ύπνο.

·       Να χωρίσετε το απόσπασμα σε ενότητες και να βάλετε τίτλους : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

·       Η ικεσία της Θέτιδας :  1. Η Θέτιδα γονάτισε μπροστά στο Δία αγγίζοντας με το αριστερό της χέρι τα γόνατά του και με το δεξί τα γένια του.

2. Του υπενθυμίζει τη βοήθεια που του είχε προσφέρει.

3. Τον παρακαλά να τιμήσει το γιο της, που είναι γραφτό του από τη μοίρα να ζήσει λίγα χρόνια .

4. Ζητά από το Δία να χαρίσει νίκες στους Τρώες , έτσι ώστε να καταλάβουν την αξία του Αχιλλέα και να αποκατασταθεί η τιμή του.

·       Η αντίδραση του Δία στην ικεσία της Θέτιδας :

   1. Στην αρχή είναι διστακτικός και δυσφορεί, γιατί σκέφτεται την οργή της Ήρας, που καβγαδίζει μαζί του, επειδή βοηθάει τους Τρώες.

2. Πείθεται τελικά και υπόσχεται ότι θα ικανοποιήσει το αίτημά της, γιατί τον είχε βοηθήσει στο παρελθόν και ήθελε να της ανταποδώσει τη χάρη, αναγνωρίζει ότι πρέπει να αποκατασταθεί η τιμή του Αχιλλέα που δεν θα ζήσει πολλά χρόνια και δεν θέλει να ταπεινωθεί η Θέτιδα.

·       Η αντίδραση της Ήρας : 1. Είναι φιλύποπτη, ζηλιάρα και κατασκοπεύει το Δία.

2. Έχει εριστική διάθεση και εκφράζει παράπονα . Νιώθει παραμερισμένη από το σύζυγό της.

3. Τον κατηγορεί για δολιότητα και πανουργία.

4. Τον κατηγορεί ότι κρύβει τις σκέψεις του και συναντιέται κρυφά με άλλους θεούς παίρνοντας μυστικές αποφάσεις χωρίς να την ενημερώνει και χωρίς να ζητά τη γνώμη της.

5. Προσποιείται ότι δεν κατάλαβε πως μιλούσε με τη Θέτιδα.

·       Η απάντηση του Δία στην Ήρα :

1.    Στην αρχή προσπαθεί να είναι νηφάλιος και ήρεμος, για να αποφύγει τον καβγά.

2.    Επικαλείται το δικαίωμα του να κρατά τις σκέψεις του για τον εαυτό του.

3.    Της υπόσχεται ότι θα μαθαίνει πρώτη αυτά τα οποία θα κάνει γνωστά.

4.    Όταν όμως η Ήρα επιμένει και αποκαλύπτει ότι είδε τη Θέτιδα και ότι φοβάται μήπως τον παρέσυρε να βοηθήσει τους Τρώες, χάνει την αυτοσυγκράτησή του , την κατηγορεί για καχυποψία, επιβεβαιώνει το φόβο της, της επισημαίνει ότι επισύρει το μίσος του και της υποδεικνύει σιωπή και υποταγή , απειλώντας ότι θα την ξυλοκοπήσει.

·       Η παρέμβαση του Ηφαίστου :

1.    Επιπλήττει με διακριτικότητα το Δία και την Ήρα , γιατί μαλώνουν για υποθέσεις που αφορούν τους θνητούς και διαταράσσουν τη μακαριότητα των άλλων θεών.

2.    Ο  Ήφαιστος συμβουλεύει την Ήρα να μην εκνευρίζει το Δία, να τον καλοπιάσει και να του μιλάει γλυκά , να κάνει υπομονή και να καταπνίξει τη θλίψη της, γιατί κανείς δεν μπορεί να αντισταθεί στο Δία.

3.    Της υπενθυμίζει τι είχε πάθει κάποτε, όταν ο Δίας τον πέταξε από τον Όλυμπο.

4.    Κερνά νέκταρ τους θεούς.

Έτσι, καταφέρνει να αλαφρώσει το βαρύ κλίμα και να ξαναφέρει την εύθυμη διάθεση στο τραπέζι των θεών.

·       Ομοιότητες θεών και ανθρώπων:

1.    Οι θεοί διοικούνται όπως και οι άνθρωποι, κάποιος ασκεί την εξουσία αυταρχικά και οι άλλοι υποτάσσονται σ’ αυτόν.

2.    Σέβονται τους ιεραρχικά ανώτερούς τους.

3.    Συγκεντρώνονται γύρω από κοινά τραπέζια, συζητούν, σκέφτονται.

4.    Νιώθουν συναισθήματα : ζηλεύουν, εκνευρίζονται, οργίζονται, φοβούνται, χαίρονται…

5.    Έχουν αδυναμίες και κακίες : καβγαδίζουν, γίνονται καχύποπτοι, απειλούν, χειροδικούν.

6.    Δεν είναι παντογνώστες.

7.    Τα αντρόγυνα δεν ζουν πάντα αρμονικά.

8.    Οι θεοί πίνουν και τρώνε.

·       Διαφορές θεών και ανθρώπων:

1.    Οι θεοί ζουν ανέμελοι , απαλλαγμένοι από βιοτικές μέριμνες.

2.    Έχουν υπερφυσικές ικανότητες.

3.    Πίνουν νέκταρ και τρώνε αμβροσία.